Η πιάτσα Ναβόνα είναι μια από τις πιο γνωστές πλατείες του κόσμου και όλοι την γνωρίζουν για τα μπαρόκ μνημεία που φιλοξενεί, όπως την κρήνη των Tεσσάρων Ποταμών του Μπερνίνι με τον γνωστό οβελίσκο, τις άλλες δύο κρήνες που βρίσκονται στα δύο άκρα της πλατείας, τον ναό της Sant’Agnese in Agone του Μπορομίνι. Αλλά γιατί άραγε έχει αυτό το παράξενο σχήμα; Και γιατί πριν πάρει την σημερινή της ονομασία ονομάζονταν “in Agone”;

Το στάδιο του Δομιτιανού και η σημερινή πλατεία

Το στάδιο σε ένα σχέδιο του 1613

Το 85 μ.Χ. ο αυτοκράτορας Δομιτιανός αποφασίζει να κατασκευάσει ένα στάδιο για αθλητικούς αγώνες. Οι διαστάσεις του Circus Agonalis ήταν 276Χ106 μέτρα, με χωρητικότητά 30.000 θεατών. Ήταν το πρώτο ρωμαϊκό στάδιο που κατασκευάστηκε εξ ολοκλήρου με τοιχοποιία (τούβλα). Στην αρχαία Ρώμη τα στάδια ήταν λιγότερο διαδεδομένα από τα αμφιθέατρα και τα ιπποδρόμια. Τα τελευταία πρόσφεραν αποκλειστικά θέαμα και η δομικές διαφορές μεταξύ των δύο (φώτο) ήταν πως το ιπποδρόμιο χαρακτηρίζονταν από ένα κεντρικό διαχωριστικό τοιχίο και δύο πέταλα, ενώ το στάδιο είχε μόνο ένα πέταλο και ο στίβος ήταν ενιαίος χωρίς διαχωριστικές δομές. Επίσης, στο ιπποδρόμιο συναντάμε τα carceres, τις κλούβες από τις οποίες έβγαιναν τα άλογα για να τρέξουν.

 Όπως είπαμε, το στάδιο χρησίμευε μόνο για αγώνες και ήταν αφιερωμένο στον Δία. Αν και ο θεσμός του αθλητικού αγώνα και της άθλησης δεν ανήκει στην ρωμαϊκή κουλτούρα, ωστόσο αποτελεί μέρος του ελληνικού πολιτιστικού «δανείου» που μεταφέρθηκε στην Ρώμη. Γι’αυτόν το λόγο,  στο πλαίσιο μίμησης των ελληνικών θεσμών, οι αθλητικοί αγώνες (Ludi) στο στάδιο του Δομιτιανού γίνονταν κάθε τέσσερα χρόνια, σαν τις Ολυμπιάδες, και συνοδεύονταν από διαγωνισμούς μουσικής και ποίησης στο διπλανό Ωδείο. Οι αγώνες περιλάμβαναν αγώνες δρόμου, πάλης, πυγμαχίας, παγκράτιου, πεντάλθου, άλματος εις μήκος, δισκοβολίας, και ακοντισμού.

DSC00324

Το στάδιο θα ανακαλυφθεί στην δεκαετία του ’30, κατά τις εργασίες για την ανέγερση ενός μεγάρου. Το τμήμα που ανακαλύφθηκε είναι ελάχιστο σε σχέση με το μέγεθος του σταδίου και πρέπει να βάλουμε τα δυνατά μας για να φανταστούμε πώς ήταν, παρατηρώντας τα στοιχεία που επέζησαν. Πρόκειται για στοιχεία του πετάλου του, στο βόρειο άκρο της πλατείας. Αλλά πώς είναι δυνατόν να εξαφανιστεί ένα ολόκληρο στάδιο, όταν ήδη χρησιμοποιούνταν κατά τον 4° αιώνα μ.Χ.; Η απάντηση ανάγεται στον Μεσαίωνα και στον τότε «οικοδομικό παρασιτισμό». Ουσιαστικά χρησιμοποιήθηκε σαν αστικό νταμάρι για τις τότε οικοδομικές δραστηριότητες. Χρησιμοποιήθηκαν τα τούβλα, ο τραβερτίνης, τα μάρμαρα. Οι υπόλοιπες δομές χρησιμοποιήθηκαν σαν θεμέλια, για να σταθούν τα μεσαιωνικά χτίσματα της περιοχής.

Χάθηκαν επίσης και σχεδόν όλα τα αγάλματα που διακοσμούσαν τα τόξα. Τα οποία, δεν κατέληξαν σε κάποια ιδιωτική συλλογή, αλλά έγιναν μαρμαρόσκονη και σοβάδες.
Αξίζει εδώ να σημειώσουμε πως τα αγάλματα που κοσμούσαν τα δημόσια κτήρια (ναοί, λουτρά, στάδια κλπ) στην Ρώμη ήταν στην πλειοψηφία τους αντίγραφα ελληνικών και αυτό συνέβαλε στην διάσωση της ελληνικής κληρονομιάς, όταν σε ορισμένες περιπτώσεις το πρωτότυπο χάθηκε αλλά σώθηκε το αντίγραφο.

Είναι πάντως αξιοσημείωτο πως οι μεσαιωνικές οικοδομές, χρησιμοποιώντας την τοιχοποιία σαν θεμέλια, αναπτύχθηκαν πάνω στις κερκίδες, άφηνοντας ελεύθερο όλο τον χώρο του στίβου, ο οποίος θα μετατραπεί στην σημερινή πλατεία Ναβόνα.

Το ελάχιστο διασωθέν τμήμα βρίσκεται κάτω από το επίπεδο του δρόμου. Αποτελείται από μια τοξωτή είσοδο από τραβερτίνη, ένα τμήμα σκάλας που οδηγούσε στις κερκίδες και διάφορα ακτινικά τοιχώματα που υποστήριζαν τις κερκίδες. Διαφαίνεται η αποκλειστική χρήση τοιχοποιίας και η μαζική χρήση τόξων για την απορρόφηση του βάρους.

 To ελάχιστο διασωθέν τμήμα του ρωμαϊκού σταδίου μπορείτε να το δείτε εδώ.