Το μαυσωλείο της Αγίας Ελένης

“Iuxta viam vero Lavicanam ecclesia est Sanctae Helenae, ubi ipsa corpore
iacet”
(Δίπλα στη Λαβικανή Οδό υπάρχει η εκκλησία της Αγίας Ελένης, όπου αναπαύεται το σώμα της)

Από το “Notitia Ecclesiarum Urbis Romae”, έναν «τουριστικό οδηγό» για προσκυνητές του 7ου αιώνα.

To 326, λίγα χρόνια πριν την ίδρυση της Νέας Ρώμης (μετέπειτα Κωνσταντινούπολης), νέας πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας, ο Μ. Κωνσταντίνος αποφασίζει να κατασκευάσει στη Ρώμη ένα μαυσωλείο για τον εαυτό του. Η επιλογή του σημείου της κατασκευής, στο τρίτο μίλι της Λαβικάνας οδού, δεν θα είναι τυχαία. Σε αυτό το σημείο, τμήμα μιας μεγάλης κρατικής έκτασης με επαύλεις, βρίσκονταν το νεκροταφείο των μελών της έφιππης αυτοκρατορικής φρουράς (Equites singulares), η οποία είχε ηττηθεί από τον Κωνσταντίνο κατά τον πρόσφατο εμφύλιο πόλεμο. Για να την εκδικηθεί, ο Κωνσταντίνος είχε καταστρέψει τον στρατώνα της και τώρα ολοκλήρωνε την εκδίκηση, καταστρέφοντας και το νεκροταφείο της.

Οι εργασίες θα αρχίσουν το 326 αλλά ύστερα από δύο χρόνια θα πεθάνει η μητέρα του, Ελένη, στη Νικομήδεια της Μικράς Ασίας και το μαυσωλείο θα αφιερωθεί σε αυτήν. Το σώμα της θα μεταφερθεί στη Ρώμη και θα ταφεί με βασιλικές τιμές στο μαυσωλείο, μέσα σε σαρκοφάγο από πορφυρίτη.

Το μαυσωλείο σήμερα

Το μαυσωλείο της Ελένης είναι ένα από τα σημαντικότερα αρχιτεκτονικά δείγματα της παλαιοχριστιανικής Ρώμης του 4ου αιώνα. Το κτίριο έχει κυκλικό σχέδιο και αποτελείται από δύο κυλίνδρους που καλύπτονται από θολωτή οροφή. Στο εσωτερικό έχει οκταγωνικό σχήμα και διαθέτει κόγχες ορθογώνιες και ημικυκλικές. Μία από τις ορθογώνιες κόγχες ήταν η είσοδος. Η ορθογώνια κόγχη μπροστά από την είσοδο πιθανότατα περιείχε τη σαρκοφάγο.

Μετά το θάνατο της Ελένης, η περιοχή δωρήθηκε από τον Κωνσταντίνο στην Εκκλησία. Κατά τους πρώτους αιώνες το μαυσωλείο έγινε τόπος προσκυνήματος και λειτουργούσε σαν εκκλησία αλλά με το πέρασμα του χρόνου διαβρώθηκε από τους ατμοσφαιρικούς παράγοντες, στους οποίους προστέθηκε και η ανθρώπινη παρέμβαση, με την αφαίρεση των λίθων και των μαρμάρων, τα οποία χρησιμοποιήθηκαν ως οικοδομικό υλικό. Τον 8° αιώνα το μαυσωλείο μεταβλήθηκε σε αμυντικό φρούριο με κινητή γέφυρα. Αν και αλλοιωμένο και εν μέρει ερειπωμένο, το μνημείο συνέχισε να στεγάζει τον τάφο της Ελένης μέχρι τον 11ο αιώνα, όταν η σαρκοφάγος μεταφέρθηκε στο Λατερανό και σήμερα σώζεται στα Μουσεία του Βατικανού.

Στο εσωτερικό του μαυσωλείου υπάρχει μια εκκλησία του 1632. Άξιο προσοχής είναι το φαινόμενο ενσωμάτωσης αναποδογυρισμένων άδειων πήλινων αμφορέων στη κατασκευή, για την ελάττωση του βάρους του θόλου (βέλη).

Σαρκοφάγος

Η σαρκοφάγος όπου τοποθετήθηκε το σώμα της Ελένης είναι ολόκληρη κατασκευασμένη από αιγυπτιακό κόκκινο πορφυρίτη. Το εξωτερικό της ογκώδης σαρκοφάγου είναι διακοσμημένο με πολεμικές σκηνές, γεγονός που οδήγησε στην υπόθεση ότι αρχικά προοριζόταν για τον Κωνσταντίνο (όπως και το μαυσωλείο) και μόνο αργότερα χρησιμοποιήθηκε για την Ελένη.

Η σαρκοφάγος της Ελένης στα Μουσεία του Βατικανού

Η σορός

Να σημειώσουμε πως το λείψανο της Αγίας Ελένης έχει μια διαφορετική ιστορία σε σχέση με τη σαρκοφάγο. Ενώ η τελευταία παρέμεινε πάντα στη Ρώμη, δύο χρόνια μετά την ταφή το σώμα μεταφέρθηκε από τον Κωνσταντίνο στην Κωνσταντινούπολη και τοποθετήθηκε στο μαυσωλείο που είχε προετοιμάσει ο αυτοκράτορας για τον εαυτό του στο ναό των Αγίων Αποστόλων. Από εκεί και έπειτα δεν υπάρχουν σίγουρες ειδήσεις παρά μόνο υποθέσεις: μια πρώτη εκδοχή υποστηρίζει πως το 840 ένας πρεσβύτερος ονόματι Teutgise μετέφερε το λείψανο στη Γαλλία στο μοναστήρι του Saint-Pierre d’Hautvillers (αρχιεπισκοπή Ρεμς). Σύμφωνα με μια δεύτερη εκδοχή, το λείψανο παρέμεινε στη Ρώμη και μεταφέρθηκε το 1140 από τον Πάπα Ιννοκέντιο Β’ στη βασιλική της Santa Maria in Aracoeli της Ρώμης. Σύμφωνα με μια τρίτη εκδοχή, το λείψανο αφαιρέθηκε από τους Βενετούς κατά την Δ’ Σταυροφορία και μεταφέρθηκε το 1212 στη Βενετία στην εκκλησία της Αγίας Ελένης. Τέλος, την κάρα της υποστηρίζει ότι κατέχει ο Καθεδρικός ναός της Τρηρ (Trier) Γερμανίας.

Το σκήνωμα της Αγ. Ελένης στη Βενετία

Κατακόμβες Αγίων Μαρκελλίνου και Πέτρου

Δίπλα στο μαυσωλείο βρίσκονται οι κατακόμβες των Αγίων Μαρκελλίνου και Πέτρου, οι τρίτες μεγαλύτερες σε έκταση κατακόμβες της Ρώμης.

Η είσοδος για τις κατακόμβες των Αγίων Μαρκελλίνου και Πέτρου. Στο βάθος το μαυσωλείο της Αγ. Ελένης. Το σύμπλεγμα συμπληρώνει μια θαμμένη παλαιοχριστιανική βασιλική.

Αυτές οι κατακόμβες σκάφτηκαν κατά τον 3° και 4° αιώνα. Βρίσκονται σε 16 μέτρα βάθος και αναπτύσσονται σε περίπου 18.000 τ.μ. Φιλοξενούσαν περίπου 16.000 τάφους. Εδώ βρήκαν ταφή και πολλοί πλούσιοι χριστιανοί, με αποτέλεσμα να υπάρχουν πολλές ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες που αναδείχτηκαν πρόσφατα. Πρόσφατες ανασκαφές έφεραν στο φως ένα κοινό τάφο με πάνω από 1000 σώματα, θαμμένα όλα την ίδια εποχή. Μάλλον οφείλεται στη λεγόμενη «πανώλη των Αντωνίνων» που έπληξε τη Ρώμη εκείνη την εποχή.

Δυστυχώς οι κατακόμβες της Ρώμης ανήκουν στη δικαιοδοσία του Βατικανού και διαχειρίζονται αποκλειστικά από τη Pontificia Commissione di Archeologia Sacra (Παπική Επιτροπή για την Ιερή Αρχαιολογία), με αποτέλεσμα να απαγορεύεται αυστηρά η φωτογράφιση στο εσωτερικό τους.

Το μαυσωλείο της Αγίας Ελένης και οι κατακόμβες των Αγίων Μαρκελλίνου και Πέτρου βρίσκονται εδώ. Το πρώτο είναι κλειστό για το κοινό. Οι κατακόμβες  είναι επισκέψιμες κατόπιν κράτησης.
Ιστοσελίδα