Ήδη από την ύστερη ρεπουμπλικανική περίοδο (δεύτερο μισό του 2ου αιώνα π.Χ.), η Ρώμη γίνεται το πολυπληθέστερο κατοικημένο κέντρο του κόσμου και θα παραμείνει έτσι για ολόκληρη σχεδόν την αυτοκρατορική περίοδο, σίγουρα μέχρι τη πρώτη άλωση από τους Βησιγότθους (410).

Οι ανάγκες του πληθυσμού απαιτούσαν τεράστιες ποσότητες τροφίμων, υλών και προϊόντων κάθε είδους που έφταναν στη Ρώμη από όλες τις επαρχίες της αυτοκρατορίας. Σχεδόν όλα τα προϊόντα έφταναν δια θαλάσσης και τα εμπορικά πλοία αγκυροβολούσαν στην Όστια και αργότερα στο  Portus, το αρχαίο λιμάνι.

Εκεί τα εμπορεύματα ξεφορτώνονταν και μεταφορτώνονταν σε ειδικά πλοιάρια, κατάλληλα για την ποτάμια ναυσιπλοΐα, τα οποία ανέβαιναν τον Τίβερη μέχρι τη Ρώμη. Η ναυσιπλοΐα κόντρα στο ρεύμα ήταν μοχθηρή και αργή, καθώς πρακτικά τα πλοιάρια έλκονταν χρησιμοποιώντας βουβάλια και από τις δύο όχθες. Αυτό το τελευταίο τμήμα του ταξιδιού διαρκούσε γύρω στις 3 μέρες. Πρέπει να φανταστούμε μια ατελείωτη πομπή τέτοιων πλοιαρίων που όλες τις 365 μέρες του χρόνου και κατά όλο το 24ωρο έφτανε στη Ρώμη για να ξεφορτώσει. Δεν έπρεπε επ’ουδενί λόγο να σταματήσει αυτή η «αλυσίδα παραγωγής» λόγω συμφόρησης στη διαδικασία εκφόρτωσης στη Ρώμη.

 

Emporium

Αρχικά στη Ρώμη υπήρχε μια προβλήτα/λιμάνι στο Τίβερη, περίπου εκεί που βρίσκεται σήμερα το Στόμα της Αλήθειας. Οι διαστάσεις του όμως ήταν περιορισμένες και ακόμη πιο περιορισμένη ήταν η ικανότητα εκφόρτωσης αλλά και αποθήκευσης.  Έτσι, το 193 π.Χ. οι διαχειριστές (aediles) Μάρκος Αιμίλιος Λέπιδος και Λούκιος Αιμίλιος Παύλος Μακεδονικός αποφάσισαν τη κατασκευή ενός νέου λιμανιού και των απαραίτητων αποθηκών.

Τμήμα αποβάθρας με τις εισόδους προς τις αποθήκες

Στο νέο Emporium (σύμπλεγμα από αποβάθρες και αποθήκες) οι αποβάθρες όπου έδεναν τα πλοιάρια για την εκφόρτωση ήταν πλακόστρωτες και βρίσκονταν σε δύο επίπεδα. Αυτό γιατί ήταν αναγκαία η εκφόρτωση όλες τις μέρες επί 24ωρου βάσης, άσχετα από τα καιρικά φαινόμενα. Οι σχεδιαστές είχαν υπολογίσει πως σε περίοδο βροχών, όπου ήταν πιθανό να ανέβει αισθητά η στάθμη του Τίβερη πλημμυρίζοντας τις κατώτερες αποβάθρες, θα χρησιμοποιούνταν το ανώτερο επίπεδο, χωρίς να σταματήσει η εκφόρτωση. Ένα τρίτο επίπεδο χρησίμευε σαν γραφεία.

Η πλακόστρωτη αποβάθρα στον Τίβερη

Τα δύο επίπεδα των αποβαθρών με τις εισόδους

Αμέσως πίσω από τις αποβάθρες βρίσκονταν μια κρυπτοστοά στην οποία άνοιγαν διάφοροι χώροι για μια πρώτη αποθήκευση και διαλογή των εμπορευμάτων. Οι αποβάθρες και η κρυπτοστοά είχαν μήκος 200 μέτρα, ελάχιστα σώζονται σήμερα.

Η κρυπτοστοά που λειτουργούσε σαν εσωτερικός διάδρομος

Το δάπεδο του τρίτου επιπέδου των γραφείων που δεν υπάρχει πια. Διακρίνονται οι μαύρες ψηφίδες.

Porticus Aemilia

Περίπου 90 μέτρα πίσω από τις αποβάθρες βρίσκονταν το Porticus Aemilia. Κατασκευασμένο την ίδια εποχή με το Emporium, δεν έχει ακόμα διευκρινιστεί αν αρχικά χρησίμευε αποκλειστικά σαν χώρος αποθήκευσης εμπορευμάτων ή και σαν κρατικό ναυπηγείο.

Οι διαστάσεις του ήταν τεράστιες σε σχέση με τα οικήματα της εποχής: 500 μέτρα μήκος και 60 πλάτος, με 294 πυλώνες που το διαιρούσαν σε πολλούς χώρους, συνολικού εμβαδόν 25.000 τ.μ.

Στη συνέχεια, καθώς οι ανάγκες της πόλης ολοένα και μεγάλωναν, όλη η πεδιάδα πίσω από το Porticus Aemilia γέμισε από κρατικές αποθήκες (horrea) όπου αποθηκεύονταν και στη συνέχεια διανέμονταν τα εμπορεύματα.

Δεν είναι τυχαίο πως εκεί δίπλα βρίσκεται και το  Monte Testaccio, o τεχνητός λόφος που δημιουργήθηκε από την συνεχή συσσώρευση, κατά την διάρκεια 200 περίπου ετών, θρυμμάτων πήλινων αμφορέων.

Σήμερα από το Porticus Aemilia έχουν απομείνει ελάχιστα απομεινάρια.

Άλλο ένα τμήμα όπου φαίνεται καθαρά η μέθοδος κατασκευής με opus incertum (ακανόνιστα σχήματα πετρών και σκυροδέματος).

 

Σήμερα

Σήμερα η περιοχή με τις αποβάθρες είναι κλειστή στο κοινό, με πρόβλεψη να ανοίξει στο μέλλον. Εκτελούνται έργα ανάδειξης με αρκετά αργούς ρυθμούς.Από τα 200 μέτρα αποβαθρών και κρυπτοστοάς σήμερα έχουν μείνει ελάχιστα, κυρίως λόγω των εργασιών κατασκευής των τειχίων στον Τίβερη και των μαζικών μπαζωμάτων.

Και από το Porticus Aemilia έμεινουν απομείνει ελάχιστα μέτρα μιας πλευράς, λόγω της εξάπλωσης της πόλης και της οικοδομικής δραστηριότητας περασμένων αιώνων. Ίχνη του θα δούμε στη via Rubattino.

Oι ρωμαϊκές αποβάθρες στον Τίβερη βρίσκονται εδώ. Δεν επιτρέπεται η είσοδος και δεν φαίνεται από τον δρόμο. Διακρίνονται περισσότερες λεπτομέρειες από την απέναντι όχθη.

 

* * *