Σε μια προηγούμενη ανάρτηση ασχοληθήκαμε με την περιγραφή των Θερμών του Καρακάλλα. Εδώ θα περιγράψουμε τα υπόγεια των Θερμών, χώρος που κάθε τόσο ανοίγει και κλείνει για το κοινό και ο οποίος βρίσκεται κάτω από συνεχή αρχαιολογική έρευνα και ανάδειξη.

 

Τις πρώτες μεταμεσημβρινές ώρες τελείωνε για τους Ρωμαίους η εργάσιμη ημέρα και ήταν ώρα για την φροντίδα του σώματος. Έχει υπολογιστεί πως κάθε μέρα, ή μάλλον κάθε απόγευμα, επισκέπτονταν τις Θέρμες του Καρακάλλα περίπου 10.000 πολίτες και πως σε κάθε «βάρδια» διάρκειας δύο ωρών το συγκρότημα μπορούσε να ικανοποιήσει ταυτόχρονα περίπου 1.600 άτομα.  Για να μπορέσουν να λειτουργήσουν σωστά τα λουτρά χρειάζονταν τέλεια οργάνωση, όλος ο μηχανισμός έπρεπε να δουλεύει σαν ρολόι και επιπλέον δεν έπρεπε να υπάρχει ουδεμία επαφή μεταξύ των χώρων των επισκεπτών και των χώρων των υπηρεσιών.

Θέρμες του Καρακάλλα

Το νερό έφτανε διαμέσου ενός υδραγωγείου, κατασκευασμένου αποκλειστικά για να εξυπηρετεί τις Θέρμες και αποθηκεύονταν σε πελώριες δεξαμενές, χωρητικότητας 80.000 λίτρων. Η κατανάλωση ξυλείας επίσης ήταν τεράστια, υπολογίζεται πως κάθε μέρα χρειάζονταν 10.000 κιλά ξύλα για να ζεστάνουν το νερό και τους ζεστούς χώρους.

Κατά την περίοδο 1901-1912 ανακαλύφθηκε ένα μεγάλο τμήμα των υπογείων ενώ οι εργασίες συνεχίστηκαν το 1938, όταν εδώ ανακαλύφθηκε το μεγαλύτερο Μιθραίο της Ρώμης.

Η πρόσβαση στα υπόγεια. Οι σκάλες είναι της εποχής της ανακάλυψής τους.

Τα υπόγεια είναι ένα τεράστιο συγκρότημα όπου εργάζονταν εκατοντάδες σκλάβοι, ένα αριστούργημα ρωμαϊκής μηχανικής και αρχιτεκτονικής, ένα πραγματικό υπόγειο δίκτυο δρόμων, που αποτελείται από μια σειρά χώρων στους οποίους  λάμβανε χώρα η τεράστια κατανομή υπηρεσιών.

Ένας από τους δύο υπόγειους επισκέψιμους διαδρόμους.

Συνολικά υπάρχουν 3 επίπεδα κάτω από το έδαφος στα οποία διατηρούνται περίπου δύο χιλιόμετρα διαδρόμων, αλλά οι ανασκαφές συνεχίζονται για ένα μήκος ίσο με το διπλάσιο του ήδη γνωστού χώρου. Ήταν ένα λαβύρινθος με διαδρόμους μεγάλων διαστάσεων (6 μέτρα πλάτος Χ 6 μέτρα ύψος) οι οποίοι διέτρεχαν ένα μεγάλο μέρος των επίγειων εγκαταστάσεων. Οι μεγάλοι διάδρομοι επέτρεπαν ακόμη και τη διέλευση ρυμουλκούμενων οχημάτων από μουλάρια, που χρησιμοποιούνταν για τη φόρτωση και εκφόρτωση ξυλείας και εμπορευμάτων. Υπήρχαν αποθήκες ξύλου, φούρνοι, ένα Μιθραίο, ένας μύλος και ένα πυκνό δίκτυο αγωγών που μετέφεραν το ζεστό νερό και τον ζεστό αέρα στις διάφορες δεξαμενές και βρύσες. Υπήρχε τόσο μεγάλη κίνηση από κάρα, που σε ένα σημείο υπάρχει ένας κυκλικός κόμβος με τη θέση τροχονόμου που έλεγχε την κυκλοφορία. Τα υπόγεια ήταν εξοπλισμένα με φεγγίτες που επικοινωνούσαν με τον κήπο των Θερμών και χρησίμευαν για το φωτισμό και την αλλαγή του αέρα.

Η κίτρινη γραμμή περικλείει τους διασωθέντες υπόγειους διαδρόμους της δεξιάς πλευράς. Ο διάδρομος 1 χρησίμευε αποκλειστικά για την αποθήκευση ξύλου καύσης. Ο διάδρομος 2 χρησιμοποιούνταν για την διακίνηση των κάρων. Ο διάδρομος 3 χρησιμοποιούνταν από πεζούς και χρησίμευε επίσης για την αποθήκευση ξερών κλαριών για το άναμμα των φούρνων. Επικοινωνούσε με τον διάδρομο 4 όπου βρίσκονταν οι φούρνοι.

Στις Θέρμες του Καρακάλλα (αλλά και σε όλα τα άλλα ρωμαϊκά λουτρά) οι θερμαινόμενοι χώροι ήταν το caldarium και το tepidarium (σύν άλλες δυο αίθουσες στην συγκεκριμένη περίπτωση). Η θέρμανση των χώρων και του απαιτούμενου νερού εξασφαλίζονταν από 49 φούρνους (praefurnia) εκ των οποίων 20 εργάζονταν αποκλειστικά για το caldarium. Όλοι αυτοί οι φούρνοι απαιτούσαν τεράστιες ποσότητες ξύλου. Για αυτό το λόγο μια από τις 3 παράλληλες σήραγγες χρησίμευε αποκλειστικά για την αποθήκευσή του και έχει υπολογιστεί πως εκεί χωρούσαν γύρω στους 3.000 τόνους ξυλείας, δηλαδή περίπου η ποσότητα που χρειάζονταν για την λειτουργία των Θερμών για ένα σχεδόν ολόκληρο έτος.

Στην φωτογραφία διακρίνονται 2 από τους 3 παράλληλους διαδρόμους

Δύο τεράστια κιονόκρανα πάνω σε βάσεις. Διακρίνονται οι μορφές του Ηρακλή (αριστερά) και της Αφροδίτης (δεξιά).

Τουλάχιστον σήμερα, για το κοινό επιτρέπεται η πρόσβαση στα τμήματα δύο διαδρόμων, στα οποία στεγάζεται μια μικρή έκθεση ευρημάτων από τους χώρους των Θερμών – από τα λιγοστά που έχουν μείνει – και που ωστόσο δίνουν μια εικόνα της μεγαλοπρέπειας και των διαστάσεών τους. Αρκεί να παρατηρήσουμε το μέγεθος των τεράστιων κιονοκράνων, ίδιο με αυτό των τεράστιων κιόνων του Πάνθεον.

Μια από τις 7 εκθεσιακές νησίδες. Τα εκθέματα είναι λιγοστά και αποτελούνται αποκλειστικά από θραύσματα.

Τέλος, να πούμε πως η βούληση των Ρωμαίων στο να μην υπάρχει ουδεμία επαφή ανάμεσα στο περιβάλλον των λουομένων και αυτό των υπηρεσιών, δεν περιορίζεται μόνο στα υπόγεια: Οι σκλάβοι χρησιμοποιούσαν ειδικά περάσματα και σκάλες στο εσωτερικό των τοίχων, ώστε να μπορούν να έχουν πρόσβαση αθέατοι σε οποιοδήποτε σημείο των λουτρών.