Η βασιλική του Αγίου Κλήμη

Είναι λίγες οι φορές που έχουμε την δυνατότητα να επισκεφτούμε χώρους όπου η ιστορία κυριολεκτικά παρουσιάζεται ταξινομημένη σε διαδοχικά στρώματα μπροστά στα μάτια μας, δίνοντάς μας την δυνατότητα να συνειδητοποιήσουμε το πέρασμα του χρόνου και τις μεταβολές που επεκράτησαν στην θρησκεία, στην αρχιτεκτονική και στην τέχνη.

Γύρω στα 300 μέτρα από το Κολοσσαίο, βρίσκεται η βασιλική του Αγίου Κλήμεντος (ή του Αγίου Κλήμη, σε νέα ελληνικά) [basilica di San Clemente]. Εδώ μπορούμε να δούμε ταυτόχρονα την σημερινή μεσαιωνική βασιλική, μια προγενέστερη παλαιοχριστιανική, ρωμαϊκές κατοικίες και ένα αρχαίο Μιθραίο. Ακριβώς το ένα πάνω στο άλλο και όλα επισκέψιμα (φώτο). Ένα τέταρτο στρώμα, της εποχής του εμπρησμού του Νέρωνα, δεν είναι επισκέψιμο. Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή:

Ο χώρος που βρίσκεται η σημερινή βασιλική αποτελούσε κάποτε ένα χαμήλωμα ανάμεσα σε δύο λόφους της αρχαίας Ρώμης και ήταν μέρος του Domus Aurea, της υπέροχης κατοικίας του Νέρωνα. Μετά τον εμπρησμό του 64 μ.Χ. ο χώρος θα επιχωματωθεί και πάνω του θα κατασκευαστούν νέα κτίρια. Στον χώρο της βασιλικής αντιστοιχούν μια ιδιωτική κατοικία και μια πολυκατοικία της εποχής, μια insula, με μια εσωτερική αυλή στο κέντρο. Η αυλή φιλοξενούσε ένα Μιθραίο. Βρισκόμαστε πάνω από 20 μέτρα κάτω από την σημερινή επιφάνεια. Το 395 ο Μιθραϊσμός θα κηρυχθεί παράνομος (μέχρι τότε το Μιθραίο συνυπήρχε μαζί με ένα πρώτο χριστιανικό ναό) και η κυριαρχία του χώρου θα περάσει στους μοναχούς του Αγίου Κλήμη. Τον 4° αιώνα θα γίνουν νέες επιχωματώσεις και στο ύψος του πρώτου ορόφου της ρωμαϊκής πολυκατοικίας αρχίσει να κατασκευάζεται μια παλαιοχριστιανική βασιλική της οποίας το κύριο κλίτος αντιστοιχεί στην αυλή της ρωμαϊκής κατασκευής ενώ τα δύο πλαϊνά κλίτη αντιστοιχούν στα ρωμαϊκά διαμερίσματα που υπήρχαν περιμετρικά της αυλής. Μπροστά από το ιερό θα κατασκευαστεί μια μεγάλη κόγχη με ψηφιδωτά.

Η παλαιοχριστιανική βασιλική θα επιζήσει μέχρι το 1100, όταν θα κηρυχθεί ανασφαλής και επικίνδυνη, μάλλον λόγω ζημιών που υπέστη από τους Νορμανδούς του Ροβέρτου Γυισκάρδου. Θα αποφασιστεί λοιπόν η κατασκευή μιας νέας βασιλικής. Η παλιά βασιλική θα γεμιστεί με πέτρες μέχρι το ύψος των κιόνων που οροθετούσαν τα τρία κλίτη και πάνω σε αυτά τα θεμέλια θα οικοδομηθεί η νέα βασιλική, κάπως μικρότερη από την προγενέστερη. Είναι αυτή που επέζησε μέχρι σήμερα.

Με το πέρασμα των αιώνων η παλαιοχριστιανική βασιλική όχι μόνον εγκαταλείφθηκε αλλά ξεχάστηκε εντελώς η ύπαρξή της, μέχρις ότου, 700 χρόνια μετά, κατά το δεύτερο ήμισυ του 19ου αιώνα, θα αρχίσουν οι ανασκαφές. Η βασιλική ανά τους αιώνες ανήκε σε διάφορα μοναστικά τάγματα. Από το 1677 διαχειρίζεται από τους Δομινικανούς Ιρλανδούς.

Η υπόγεια παλαιοχριστιανική βασιλική

Το εσωτερικό της βασιλικής, (η οποία διαθέτει κάποια στοιχεία μπαρόκ που προστέθηκαν αργότερα) χωρίζεται σε τρία κλίτη, το καθένα από τα οποία τελειώνει με μια κόγχη. Τα κλίτη οροθετούνται από αρχαίους κίονες διάφορης προέλευσης, με ιωνικά κιονόκρανα. Το δάπεδο πρωτότυπο, είναι ένα υπέροχο δείγμα από κατεργασμένο κροκεάτη λίθο (cosmatesco).

Η είσοδος στην βασιλική είναι ελεύθερη, ενώ η πρόσβαση στην υπόγεια παλαιοχριστιανική και στον ρωμαϊκό χώρο και το Μιθραίο κοστίζει 12 ευρώ. Αξίζει βέβαια τον κόπο γιατί ο υπόγειος χώρος είναι ιδιαίτερα μεγάλος, η υπόγεια βασιλική ήταν μεγαλύτερη της σημερινής. Στην υπόγεια βασιλική επίσης, εκτός από δείγματα παλαιοχριστινικής εικονογραφίας με θέμα την ζωή του Κυρίλλου και του Κλήμη και μια σπάνια τοιχογραφία της Παναγίας με βυζαντινό ένδυμα, υπάρχει και ο τάφος του Κυρίλλου με αφιερώματα απ΄ όλες τις Εκκλησίες των σλαβικών χωρών. Υπάρχει επίσης και το ρωμαϊκό Μιθραίο. Πρόκειται για έναν υπόγειο χώρο λατρείας του Μίθρα. Ο Μίθρας αναπαριστάται σε όλα τα Μιθραία πάντα ίδιος, με το ένα χέρι ανασηκώνει το κεφάλι ενός ταύρου τραβώντας του τα ρουθούνια, ενώ με το άλλο χέρι του βυθίζει το μαχαίρι στο λαιμό (ταυροκτονία). Κοιτά πάντα από την άλλη μεριά, εκεί που προβάλει ο ήλιος. Αριστερά και δεξιά στην υπόγεια αίθουσα η οποία αναπαριστά μια σπηλιά (spelaeum), υπάρχουν λίθινα έδρανα όπου κάθονταν οι πιστοί.

Το ρωμαϊκό Μιθραίο