Εκεί όπου σήμερα στέκει ο ναός της Santa Maria ai Monti (από το όνομα της συνοικίας Μόντι) υπήρχε κάποτε ένα γυναικείο μοναστήρι το οποίο σιγά-σιγά εγκαταλείφθηκε και μεταβλήθηκε σε κατοικίες. Ένα τμήμα του μάλιστα είχε τροποποιηθεί και είχε γίνει αχυρώνας. Μια μέρα του 1579 κάποιοι εργάτες που κατεδάφιζαν έναν τοίχο του αχυρώνα ένιωσαν δυνατές δονήσεις σαν σεισμό, ενώ μια φωνή του πρόσταζε «να μην κάνουν κακό στο βρέφος». Σκάφτοντας θα ανακαλύψουν πως η φωνή προέρχονταν από μια τοιχογραφία κρυμμένη σε μια κοιλότητα του τοίχου που απεικόνιζε την Παναγία με το Βρέφος. Η είδηση, φυσικά, διαδόθηκε σε όλη τη Ρώμη, προσελκύοντας μεγάλο αριθμό πιστών.

Santa Maria ai Monti. Μπροστά, η γνωστή piazzetta με την αναγεννησιακή κρήνη.

Η είδηση διαδόθηκε γρήγορα ενώ παράλληλα μια τυφλή γυναίκα που πήγε στο σημείο της εύρεσης ξαναβρήκε την όρασή της. Μετά από αυτό το γεγονός κάθε μέρα ένα πλήθος αρρώστων και απόρων μαζεύονταν μπροστά στο οίκημα, μέχρι που στο τέλος ο Πάπας Γρηγόριος ΙΓ’ διέταξε να μεταφερθεί η εικόνα στην κοντινή εκκλησία του Σαν Σαλβατόρε. Τη νύχτα της 8ης Μαΐου 1580 μερικοί ιερωμένοι, συνοδευόμενοι από εργάτες, πλησίασαν την οικία για να εκτελέσουν την παπική διαταγή αλλά κάποιος φύλαγε άγρυπνος και σήμανε συναγερμό με τον ήχο των καμπανών. Οι «εισβολείς» μετά από βίαιο καβγά, τέθηκαν σε φυγή. Κατά τη διάρκεια του καυγά έπεσε μια βίαιη βροχή που σταμάτησε μόνο όταν οι απεσταλμένοι του Πάπα αποχώρησαν, αλλά ο Πάπας Γρηγόριος ΙΓ’ δεν το έβαλε κάτω, έστειλε φρουρά που όμως βρήκε τους δρόμους κλειστούς από οδοφράγματα. Στη συνέχεια ο επίσκοπος αρχιθαλαμηπόλος του ποντίφικα, έπεισε τον Πάπα να αφήσει την εικόνα στη θέση της και προσφέρθηκε να πληρώσει για την κατασκευή ενός αλταρίου, ενώ άλλοι καρδινάλιοι δήλωσαν έτοιμοι να αναλάβουν τα έξοδα κατασκευής ενός ναού. Τα θαύματα και οι θεραπεύσεις συνεχίστηκαν και τελικά ο πάπας έδωσε τη συγκατάθεσή του για την ανέγερση ενός ναού όπου θα φυλάσσονταν η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας με το Βρέφος και ο καρδινάλιος Sirleto ανέθεσε την εργασία στον γνωστό Giacomo della Porta.

Λίγα χρόνια αργότερα, το 1583, η Σύγκλητος και ο Λαός της Ρώμης αποφάσισαν πως κάθε 26 Απριλίου, επέτειος του πρώτου θαύματος, δεν θα γίνονταν συνεδριάσεις στο Καπιτώλιο για να μπορούν να παρακολουθήσουν τη Θεία Λειτουργία στην Madonna dei Monti και να δωρίσουν ένα ασημένιο δισκοπότηρο.

H θαυματουργή εικόνα. «Παναγία με το Βρέφος εν μέσω των Αγίων Στεφάνου, Λαυρεντίου, Φραγκίσκου και Αυγουστίνου».

Η ιδιαιτερότητα του νέου ναού ήταν πως ήταν ο δεύτερος ναός του Ιησουϊτών στη Ρώμη και ακολουθούσε το αρχιτεκτονικό μοτίβο του πρώτου (Ναός του Ιησού), με τους ακόμα άγουρους για την εποχή αρχιτεκτονικούς κανόνες της Αντιμεταρρύθμισης. Και αυτός με τη σειρά του θα γίνει μοντέλο για χιλιάδες νέους ναούς στο μέλλον.

O ναός είναι πλούσια διακοσμημένος και θεωρείται δείγμα του υστεροαναγεννησιακού μπαρόκ της Αντιμεταρρύθμησης. Σκοπός  ήταν να δημιουργηθούν με την αρχιτεκτονική συνθήκες και περιβάλλοντα που θα είχαν ισχυρές συναισθηματικές και πειστικές προσκρούσεις στους πιστούς, προκαλώντας δέος, φόβο, συγκίνηση και θαυμασμό.

Η Santa Maria ai Monti (ή πιο απλά, Madonna dei Monti) βρίσκεται εδώ.

Το εσωτερικό

Μέρος της οροφής και το εκκλησιαστικό όργανο πάνω από την είσοδο.