Η γνωστή δίκη του Γαλιλαίου έλαβε χώρα στη Ρώμη το 1633. Ο Γαλιλαίος, κατηγορούμενος από την Ιερά Εξέταση για αίρεση και αποστασία λόγω της θεωρίας του περί ηλιοκεντρισμού, τελικά θα καταδικαστεί, θα απαρνηθεί τον Κοπέρνικο και θα αναγκαστεί να αποκηρύξει τις ιδέες του. Το γνωστό «και όμως κινείται!» αποδείχτηκε τελικά μύθος, ποτέ δεν ξεστόμισε κάτι τέτοιο στο τέλος της δίκης. Αλλά και οι δικαστές του, ίσως γνωρίζοντας πως οι καιροί είχαν αλλάξει ανεπιστρεπτί, του επέβαλαν μια αρκετά ελαφριά ποινή: για τρία χρόνια, μια φορά την εβδομάδα, θα έπρεπε να απαγγέλει τους επτά Ψαλμούς της Μετανοίας. Αλλά ούτε και αυτό θα πράξει, καθώς ζήτησε και έλαβε την άδεια να τους απαγγέλει αντί αυτού η κόρη του Βιργινία, η οποία ήταν καλόγρια σε μοναστική απομόνωση.

Πού ακριβώς έγινε η δίκη της Ιεράς Εξέτασης;
Θα πρέπει να πάμε δίπλα στο Πάνθεον, στην piazza della Minerva, να στραφούμε προς την εκκλησία και να κοιτάξουμε προς τα αριστερά. Το επιβλητικό κτίριο που δα δούμε και που σχηματίζοντας γωνία φτάνει μέχρι την εκκλησία ανήκε κάποτε ολόκληρο στους Δομινικανούς, όπως φυσικά και ο ναός της Santa Maria sopra Minerva.

 

Piazza della Minerva. Στα δεξιά η βασιλική και στη γωνία η σημερινή είσοδος του μοναστηριού. Το πορτοκαλί τμήμα ανήκει πλέον στο ιταλικό κράτος.

Piazza della Minerva. Στα δεξιά η βασιλική και στη γωνία η σημερινή είσοδος του μοναστηριού. Το πορτοκαλί τμήμα ανήκει πλέον στο ιταλικό κράτος.

Ιστορική ανασκόπηση

Αρχικά, κατά τον 13° αιώνα, κάποιοι Δομινικανοί μοναχοί θα εγκατασταθούν εδώ, δημιουργώντας ένα πρώτο πυρήνα μοναστηριού με κιόστρο (κήπο με περιστύλιο). Ήδη, ύστερα από έναν αιώνα, υπήρχαν πάνω από 50 μοναχοί και το συγκρότημα αποτελούσε μια από τις πιο σημαντικές πραγματικότητες της Ρώμης. Κατά τoν 15° αιώνα θα έχουμε έντονες οικοδομικές δραστηριότητες λόγω των δωρεών πλούσιων οικογενειών και προστατών καρδιναλίων.

Το μοναστήρι θα γίνει τόσο σημαντικό ώστε εδώ θα γίνουν δύο παπικά κονκλάβια. Το Δομινικανικό μοναστήρι της Μινέρβα αποτέλεσε ένα σημαντικότατο κέντρο της ρωμαϊκής θρησκευτικής ζωής και δεν προκαλεί έκπληξη η παρουσία μεγάλων μορφών της εποχής όπως η Αγία Αικατερίνη της Σιένα (1347-1380) και ο Fra Angelico (1395-1455), οι οποίοι έζησαν στο μοναστήρι και έχουν ταφεί στη διπλανή βασιλική.
Κατά το Το δεύτερο μισό του 16ου αιώνα το συγκρότημα θα γίνει έδρα των υψηλών ιεραρχιών του Τάγματος και θα γίνει ολοένα και πιο σημαντικό στην καθολική μεταρρύθμιση. Μάλιστα, το 1563 ο Πίος Δ’ θα υποδείξει την εκκλησία του μοναστηριού ως σημείο άφιξης της μεγαλοπρεπούς λιτανείας που πραγματοποιήθηκε για την επιτυχία της Συνόδου του Τρέντο.

Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι στις 14 Σεπτεμβρίου 1628 ένα παπικό διάταγμα χαρακτήρισε το μοναστήρι της Μινέρβα έδρα της Ιεράς Εξέτασης. Σε μια από τις αίθουσές του θα γίνει η τελική ακρόαση της δίκης του Γαλιλαίου, ο οποίος εδώ, στις 22 Ιουνίου 1633, θα αποκηρύξει την κοπερνικιανή θεωρία.

Η παρακμή θα επέλθει όταν οι Δημοκρατικοί Γάλλοι του Ναπολέοντα θα μπουν στη Ρώμη και το μοναστήρι θα μεταβληθεί σε στρατώνα και στάβλο. Το μοναστήρι θα δεχτεί το τελειωτικό χτύπημα το 1871, με την απαλλοτρίωση του από το νεοσύστατο ιταλικό κράτος. Τέλος, κατά τις Συνθήκες του Λατερανού του 1929, ένα μέρος του επέστρεψε στους Δομινικανούς.

Το chiostro, ο εσωτερικός κήπος με το περιστύλιο. Υπάρχουν δύο τεράστιοι φοίνικες. Εδώ στον κήπο βρέθηκε ο αιγυπτιακός οβελίσκος που βρίσκεται στη πλατεία. Επί ρωμαϊκής εποχής υπήρχε ο ναός της Ίσιδας.

Η θολωτή οροφή μιας πλευράς του περιστυλίου

Το κιόστρο

Το κιόστρο αποτελεί το κόσμημα του μοναστηριού. Δεν είχε μόνο διακοσμητικό σκοπό, εδώ οι μοναχοί εκτελούσαν ένα είδος περιπατητικής προσευχής, περπατούσαν γύρω από τον κήπο ψιθυρίζοντας τα 15 Μυστήρια του Ροζαρίου. Κατασκευάστηκε μαζί με το μοναστήρι τον 13° αιώνα αλλά οι διακοσμήσεις της εποχής δεν υπάρχουν πια γιατί αντικαταστάθηκαν από άλλες, σημαντικότατες, κατά τον 15° αιώνα. Οι τοιχογραφίες που έφτασαν στις μέρες μας συντηρήθηκαν πριν λίγα χρόνια και έχουν αρκετά ζωντανά χρώματα. Η θεματολογία των τοιχογραφιών είναι άκρως θρησκευτική και αφορά τα Μυστήρια του Ροζαρίου και τον βίο του Θωμά Ακινάτη, έναν άγιο που προέρχεται από τις τάξεις των Δομινικανών.

Μια από τις πλευρές και η σκάλα που οδηγεί στα κελιά.

Οι σημαντικότεροι καλλιτέχνες που εργάστηκαν στο κιόστρο ήταν οι Francesco Nappi, Giovanni Battista Ruggeri, Cesare Torelli, Giovanni Valesio και Giuseppe Puglia.

Ας σταθούμε σε κάποιες τοιχογραφίες.

Tο Τάγμα των Δομινικανών έδινε και δίνει τεράστια σημασία στο ροζάριο και ανέκαθεν έκανε εκστρατείες για τη διάδοση της χρήσης του κατά την προσευχή. Στην τοιχογραφία απεικονίζεται ο Πίος Ε’, ο οποίος προέρχονταν από τις τάξεις των Δομινικανών. Κρατά ροζάριο, όπως και οι άγγελοι από πάνω του, θέλοντας να υπογραμμίσει τη δύναμη της προσευχής με το ροζάριο, που είχε σαν αποτέλεσμα τη νικηφόρα έκβαση της ναυμαχίας της Ναυπάκτου. Η ναυμαχία αναπαριστάται πάνω από τον πάπα.

Η Γέννηση. Όλες οι μορφές είναι θλιμμένες, ο ίδιος ο Χριστός έχει μια λυπημένη έκφραση, ο βοσκός κρατά ένα νεκρό αρνί. Όλοι γνωρίζουν πως η κατάληξη θα είναι ο σταυρός. Μας έρχεται στο νου η σκηνή από το «Όνομα του Ρόδου», όταν ο μοναχός λέει πως η χαρά και το γέλιο είναι αμαρτήματα…

Ταφικά μνημεία καρδιναλίων του 15ου και τοιχογραφίες με την Παναγία και όσιους από τις τάξεις των Δομινικανών.

Σταύρωση. Αξιοσημείωτο πως οι τοιχογραφίες ξεκινούν από κάποιο ύψος και μετά, για το φόβο καταστροφής τους από τις πλημμύρες του Τίβερη.

Μια «Ανάληψη», κατεστραμμένη από την προσθήκη μεταγενέστερου παράθυρου. Από πάνω και στα πλάγια, αποκεφαλισμένοι δομινικανοί που κρατούν τα κομμένα κεφάλια τους.

Ένας δομινικανός μοναχός. Για αιώνες αποτελούσαν την αιχμή του δόρατος του καθολικισμού κατά των αιρέσεων. Τα μέλη του Τάγματος έπρεπε να είναι μορφωμένα, οξυδερκή, με εξαίρετη προετοιμασία, άριστοι γνώστες των θεολογικών και βιβλικών γραφών και έτοιμα να καταπολεμήσουν τα ετερόδοξα δόγματα. Παράλληλα θα έπρεπε να αφιερώσουν τη ζωή τους και στο κήρυγμα. Δεν είναι τυχαίο πως οι Δομινικανοί θα είναι οι μοναχοί που θα προεδρεύουν της Ιερής Εξέτασης.

Ο Θωμάς Ακινάτης φωτίζεται από την Παναγία για την ορθή διατύπωση και συγγραφή του δόγματος της «αμώμου συλλήψεως» της Θεοτόκου. Αρχικά το δόγμα καταπολεμήθηκε από τους Δομινικανούς, αλλά το υποστήριζαν οι Φραγκισκανοί, οι οποίοι και βρήκαν θερμούς υποστηρικτές του ζητήματος τους Ιησουίτες που αντιμάχονταν τους Δομινικανούς.

Θα αφήσουμε τον κήπο και θα μπούμε στο μοναστήρι με κατεύθυνση προς τη βιβλιοθήκη, αποφεύγοντας τα κελιά των μοναχών. Θα κάνουμε μια πρώτη στάση στην πιο πρόσφατη βιβλιοθήκη, που χρησιμεύει σαν αναγνωστική αίθουσα.

H αίθουσα ανάγνωσης

Θα συνεχίσουμε και θα ανεβούμε στον επόμενο όροφο, προς την Biblioteca Casanatense, μια βιβλιοθήκη που δημιουργήθηκε το 1700, όταν μετά το θάνατό του ο καρδινάλιος Casanate δώρησε την προσωπική βιβλιοθήκη του στο μοναστήρι. Σε αυτή ανήκαν 25.000 τόμοι και βρίσκονται όλοι εδώ. Δυστυχώς θα σταθούμε στο προθάλαμό της, η πρόσβαση απαγορεύεται.

Ο προθάλαμος της βιβλιοθήκης. Χρησιμεύει και σαν εργαστήριο συντήρησης.

Ένα ελληνο-λατινικό λεξικό του 1572, από τον Cristoforo Plantino, έναν από τους σπουδαιότερους Ευρωπαίους τυπογράφους της εποχής.

Η Biblioteca Casanatense από φώτο του διαδικτύου. Η είσοδος απαγορεύεται και πολλές δυσκολίες πρόσβασης στις πηγές αντιμετωπίζουν και οι ίδιοι οι εξωτερικοί ερευνητές και μελετητές.

Θα ολοκληρώσουμε την επίσκεψή μας επιστρέφοντας στον κήπο. Θα μπούμε σε μια αίθουσα που τώρα μάλλον χρησιμεύει σαν χώρος κατηχητικού και θα σταθούμε μπροστά σε ένα μισοτελειωμένο άγαλμα, ακουμπισμένο στον τοίχο. Είναι μυστήριο πώς κατέληξε εδώ.

Με λίγη περισσότερο τύχη, αυτή η μισοτελειωμένη Παναγία θα μπορούσε να ήταν η κεντρική μορφή της Φοντάνα ντι Τρέβι, στη θέση του Ωκεανού που υπάρχει σήμερα. Οι ιστορικοί προσπαθούν να λύσουν τα σκοτεινά σημεία της υπόθεσης και οι ειδικοί βρίσκονται στη τελική ευθεία για να δώσουν τη πατρότητα του αγάλματος στον…Μπερνίνι! Στην υπόλοιπη Ευρώπη θα κατείχε μια κεντρική θέση σε κάποιο μουσείο, στη Ρώμη βρίσκεται απλώς ακουμπισμένο σε ένα τοίχο…

H πρόσβαση στον κήπο και στο κιόστρο της Santa Maria Sopra Minerva είναι αρκετά δύσκολη γιατί επιτρέπεται με συνοδεία μια-δυό φορές το μήνα, σε μη καθορισμένες ημερομηνίες.

Βρίσκεται εδώ.