Neque herba, neque malaga, sanavit eos. Sed tuus, domine, sermo, qui sanat omnia.

(Καὶ γὰρ οὔτε βοτάνη οὔτε μάλαγμα ἐθεράπευσεν αὐτούς ἀλλὰ ὁ σός κύριε λόγος ὁ πάντας ἰώμενος).

[Σοφία Σολομώντος 16,12]

Η επιγραφή πάνω από την είσοδο

Spezieria (σπετσιερία) ονομάζονταν το κατάστημα που πουλούσε φαρμακευτικά φυτά, ο πρόγονος του σημερινού φαρμακείου, θα λέγαμε. Μέχρι την Αναγέννηση το μυστικό της καλλιέργειας και της χρήσης των φαρμακευτικών φυτών για αιώνες ήταν καλά προστατευμένο από τους μοναχούς, σημαντικός παράγοντας της εξάρτησης των λαϊκών από τα μοναστήρια και πηγή εσόδων για τα τελευταία. Εκείνη την εποχή δεν είναι σπάνιο να χτίζονται υποτυπώδη νοσοκομεία δίπλα σε μοναστήρια και αββαεία. Οι μοναχοί, μολονότι δεν ασχολούνταν με την επιστημονική έρευνα, καλλιεργούσαν τα διάφορα φαρμακευτικά φυτά, διάβαζαν και αντέγραφαν τις εργασίες του παρελθόντος του Ιπποκράτη, Διοσκορίδη και Γαληνού. Η σπετσιερία του Τάγματος των Ανυπόδητων Καρμελιτών στο Τραστέβερε, ή όπως ονομάζεται, antica spezieria di Santa Maria della Scala (αντίκα σπετσιερία ντι Σάντα Μαρία ντέλα Σκάλα) γεννήθηκε στα μέσα του 16ου αιώνα αλλά αρχικά απευθύνονταν αποκλειστικά στους μοναχούς του μοναστηριού. Μόνο στα τέλη του 17ου αιώνα θα ανοίξει για το κοινό και από τότε θα λειτουργήσει αδιάκοπα μέχρι το 1954. Τότε, ένα σύγχρονο φαρμακείο θα πάρει την θέση του. ΟΙ Καρμελίτες εκτός από γνώστες των φυτών ήταν χημικοί και παρασκευαστές. Καλλιεργούσαν στους κήπους τους πολλά είδη φαρμακευτικών φυτών ενώ άλλα, όπως και διάφορες ουσίες, τα έφερναν από μακρινά ή εξωτικά μέρη. Η φήμη του τότε φαρμακείου πήρε διαστάσεις και απέκτησε μεγάλο γόητρο, έτσι ώστε να ονομαστεί «το φαρμακείο των Παπών», αφού και οι ίδιοι οι πάπες επωφελούνταν από τις υπηρεσίες του και τα προϊόντα του, παρέχοντάς του σαν αντάλλαγμα διάφορα προνόμια.

Σπετσιερία

O χώρος πώλησης προς το κοινό. Διακρίνονται οι διακοσμήσεις της οροφής, νωπογραφίες με το ψεύτικο πέπλο που διακοσμούν τους τοίχους και στα αριστερά το τεράστιο βάζο της θηριακής.

 

Κατά τους πρώτους αιώνες της λειτουργίας του το φαρμακείο, αν και διέθετε πολλά είδη φυτών κσι γιατρικών, έγινε γνωστό για 4 κύρια παρασκευάσματα/αφεψήματα που έφτιαχναν οι μοναχοί:

– To ύδωρ κατά της υστερίας.

– Το ύδωρ κατά της πανώλης που χρησίμευε εναντίον της πανώλης και άλλων μολυσματικών ασθενειών. Ένα δειγμα του βρίσκεται ακόμη εκτεθειμένο στο φαρμακείο.

– Tο ύδωρ κατά των νευραλγιών.

– Την φημισμένη “θηριακή”  που χορηγούνταν σαν αντίδοτο φάρμακο στα δηλητηριώδη δήγματα των ζώων, στα δηλητήρια φάρμακα και σε σοβαρές παθήσεις.

Η “θηριακή” ήταν ένα σύνθετο φάρμακο από πολλές ουσίες και δίνονταν σαν αντίδοτο στα δήγματα δηλητηριωδών ζώων, ερπετών, φιδιών, τα αποκαλούμενα “θηρία”, εξ ου και η ονομασία του φαρμάκου αυτού. H αρχική της σύνθεση έγινε από τον Μιθριδάτη, βασιλιά του Πόντου (1ος αι. π.Χ.), για τον οποίο ο Γαληνός σημειώνει ότι καθημερινά ελάμβανε την θηριακή, για να προφυλαχθεί από τις θανάσιμες δηλητηριάσεις, εξ ου και ο όρος “μιθριδατισμός”. Όταν όμως ο Μιθριδάτης ήπιε διπλάσια θανάσιμη ποσότητα, για να μην πέσει στα χέρια των Ρωμαίων, δεν ήρθε το ποθούμενο αποτέλεσμα, γι’ αυτό και χρησιμοποιήθηκε το ξίφος του. Η  πιο φημισμένη θηριακή ήταν αυτή της Βενετίας. Αυτό γιατί σαν κέντρο εμπορίου, η Βενετία μπορούσε να εξασφαλίσει όλα τα απαραίτητα υλικά, ακόμη και τα πιο μακρινά. Η παρασκευή της είχε φτάσει στα όρια της ιεροτελεστίας, αφού είχε καθιερωθεί από την κυβέρνηση να γίνεται δημόσια η ετοιμασία της και η μίξη των διάφορων συστατικών. Η θηριακή αποτελούνταν από περίπου 60 συστατικά. Το κυριότερο συστατικό ήταν το  κρέας της έχιδνας και παρασκευάζονταν από τους μοναχούς μέσα σε τεράστια γουδιά.

σπετσιερία

Η εσωτερική διακόσμηση των ντουλαπιών. Τα αποξηρωμένα φυτά φυλάσσονταν σε θήκες από ξύλο σανδάλου

 

 

Το ύδωρ κατά της πανώληςΤο παλαιό φαρμακείο βρίσκεται πάνω από το σύγχρονο που το αντικατέστησε και η είσοδος επιτρέπεται μόνο με ραντεβού και σε γκρουπ. Παρέμεινε απαράλαχτο όπως ακριβώς ήταν τον 18° αιώνα. Ο χώρος για την πώληση προς το κοινό είναι ορθογώνιος, με ράφια από δουλεμένο ξύλο καρυδιάς, όπου βρίσκονται τοποθετημένα αντικείμενα και εργαλεία που χρησιμοποιούνταν στο παρελθόν για την παρασκευή των των φαρμάκων, ως επί το πλείστον χρονολογίας του 16ου και 17ου αιώνα, όπως ζυγαριές, σφαιρικά αγγεία, όργανα απόσταξης, τεράστια γουδιά και κεραμικά βάζα. Τα εκχειλίσματα και τα φυτά βρίσκονται πίσω από τζαμαρίες, μέσα σε γυάλινα δοχεία από βενετσιάνικο Μουράνο. Σώζεται επίσης ένας χειρόγραφος βοτανικός κώδικας με ενσωματωμένο ένα φυτολόγιο του 1755.

Στο εργαστήριο πίσω από το φαρμακείο οι πόρτες και τα παντσούρια είναι ζωγραφισμένα με φαρμακευτικά φυτά. Τα αποξηρωμένα φυτά προς πώληση ήταν τοποθετημενα σε ξύλινες θήκες από ξύλο σανδάλου και το ντουλάπι που τις περιείχε, και αυτό από ξύλο σανδάλου, ήταν φιλοτεχνημένο εξωτερικά με τα πορτραίτα των πατέρων της ιατρικής. Θα δούμε τα πορτραίτα του Γαληνού, του Ιπποκράτη, του Αβικέννα, του Μιθριδάτη κλπ. Στην εσωτερική πλευρά βρίσκονται ζωγραφισμένοι οι βασιλείς του 18ου και 19ου αιώνα που επισκέφτηκαν και θεραπεύθηκαν από τα παρασκευάσματα του φαρμακείου. Μια βιβλιοθήκη 5.000 τόμων δωρήθηκε στο ιταλικό κράτος.

Φαρμακείο

Αρκετά παρασκευάσματα των μοναχών πωλιούνται ακόμα και σήμερα στο καινούργιο φαρμακείο. Δίπλα του βρίσκεται η ομώνυμη εκκλησία (Santa Maria della Scala) με έργα των μαθητών της σχολής του Καραβάτζο.

Tο παλαιό φαρμακείο βρίσκεται εδώ.