Santa Maria della Pace και το τελευταίο έργο του Ραφαήλ

Το 1482 θα ξεσπάσει στην βόρεια Ιταλία ένας πόλεμος μεταξύ Βενετίας και Φεράρα εξαιτίας των επεκτατικών τάσεων της τελευταίας αλλά και για εμπορικούς λόγους που συνδέονταν με το μονοπώλιο του εμπορίου του αλατιού. Ο πόλεμος, που θα πάρει το όνομα «Πόλεμος για το Αλάτι», θα κρατήσει 2 χρόνια και στο πλευρό των δύο εμπολέμων θα ταχθούν διάφορες πόλεις, σχηματίζοντας αντίπαλες συμμαχίες. Το παπικό κράτος με πάπα τον Σίξτο Δ΄ θα ταχθεί στο πλευρό της Βενετίας και ο πάπας θα ορκιστεί να αφιερώσει έναν ναό στην Παναγία αν επέρχονταν η ειρήνη, σε ένα σημείο που υπήρχε ήδη μια μεσαιωνική εκκλησία του Αγ. Ανδρέα.

Πράγματι, η Συνθήκη του Bagnolo του 1484 θα φέρει την ειρήνη αλλά ο Σίξτος Δ’ θα πεθάνει λίγο μέρες μετά την σύναψη της (ορισμένοι λένε από εγκεφαλικό, μόλις έμαθε τους όρους της Συνθήκης, για τους οποίους δεν είχε ερωτηθεί). Θα αφήσει το όνομά του στην ιστορία σαν πρωτεργάτης δύο σταυροφοριών, σαν αυτός που συνέστησε την ισπανική Ιερά Εξέταση αλλά και σαν προστάτης των τεχνών και των καλλιτεχνών και υπεύθυνος της «μνημειοποίησης» της πόλης της Ρώμης. Από αυτόν παίρνει το όνομά της η Καπέλα Σιξτίνα.

Μετά τον θάνατό του – και προς ανάμνηση της Συνθήκης – ο νέος ναός θα ονομαστεί «Παναγία της Ειρήνης» (Santa Maria della Pace).

Η πρόσοψη του Pietro da Cortona. Πρωταγωνιστούν οι κοίλες και οι κυρτές γραμμές. Μπροστά από την μπαρόκ πρόσοψη, δικής του επινόησης , πρόσθεσε έναν πρόναο με δωρικές στήλες που εισχωρεί στην πλατεία.

O ναός, αν και οικοδομημένος σε μια συνοικία όπου κατοικούσαν έμποροι και επαγγελματίες, είχε την τύχη να βρίσκεται δίπλα στην piazza Navona και στους δρόμους που πλαισίωναν την πλατεία κατοικούσαν ευγενείς, τραπεζίτες και υψηλοί αξιωματούχοι του Βατικανού. Χάρη σ’ αυτούς ο ναός οικοδομήθηκε με πλούσιο τρόπο και ανατέθηκε σε γνωστούς καλλιτέχνες η κατασκευή των παρεκκλησιών στο εσωτερικού του ναού που, όπως συνηθίζονταν τότε, θα φιλοξενούσαν τους οικογενειακούς τάφους επιφανών οικογενειών.

Σήμερα η Santa Maria della Pace είναι γνωστή λόγω της πανέμορφης πρόσοψης μπαρόκ αλλά και γιατί είναι ο μοναδικός ναός που φιλοξενεί τοιχογραφίες του Ραφαήλ.

Το εξωτερικό

Το εξωτερικό του ναού, όπως το βλέπουμε σήμερα, είναι αποτέλεσμα των επεμβάσεων του 1667, όταν πλέον ο πάπας Αλέξανδρος Ζ’ θα αναθέσει στον Pietro da Cortona την ανακαίνιση του ναού. Ο Pietro da Cortona, αρχιτέκτονας και ζωγράφος, ήταν ένας από τους κορυφαίους δημιουργούς του πρώιμου μπαρόκ της Ρώμης και μαζί με τους Μπερνίνι και Μπορομίνι έλαβε την ανάθεση πολλών έργων στην πόλη.

Ο Cortona δεν αρκέστηκε μόνο στην ανανέωση του ναού αλλά αναγκάστηκε να παρέμβει και στην πλατειούλα, καθώς δημιουργούνταν κυκλοφοριακή συμφόρηση από τις άμαξες και τα κάρα. Έτσι προέβηκε σε ορισμένες κατεδαφίσεις διπλανών σπιτιών και ανασχεδίασε την μικρή πλατεία μπροστά από τον ναό, δίνοντάς της πολυγωνικό σχήμα. Επίσης, τα κτίρια αριστερά και δεξιά της πρόσοψης κατασκευάστηκαν με συμμετρικό τρόπο. Κατασκεύασε την πρόσοψη σε δύο επίπεδα και πρόσθεσε έναν ημικυκλικό πρόναο που επεκτείνονταν προς την πλατειούλα. Ουσιαστικά πρόκειται για μια από τις αρχές του μπαρόκ: το κτίριο δεν αντιμετωπίζεται σαν ανεξάρτητη μονάδα αλλά σαν τμήμα μιας μεγαλύτερης οντότητας. Έτσι, κατάφερε να δημιουργήσει ένα από τα ωραιότερα αριστουργήματα του ρωμαϊκού μπαρόκ.

Το εσωτερικό του ναού

Εσωτερικό

Το δάπεδο στο εσωτερικό, πλουσιότερα διακοσμημένο σε μάρμαρα από αυτό της ίδιας της βασιλικής του Αγίου Πέτρου, κατασκευάστηκε από διάφορα είδη αρχαίων χρωματιστών μαρμάρων. Πολλά από αυτά δεν υπήρχαν ήδη την εποχή της ανέγερσης καθώς τα λατομεία είχαν ήδη εξαντληθεί. Το κόστος τους ήταν τόσο υψηλό που ο πάπας αναγκάστηκε να ζητήσει από τους διάφορους ευγενείς να παραχωρήσουν μάρμαρο από τις συλλογές αρχαιοτήτων τους.[dt_gap height=”10″ /]

Παρεκκλήσι Chigi και Ραφαήλ

Από πλευράς τέχνης το σημαντικότερο παρεκκλήσι είναι αυτό της οικογένειας Κίτζι (Η ίδια οικογένεια κατείχε άλλο ένα, ακόμα πιο διάσημο, στην Santa Maria del Popolo). Οι εργασίες για το παρεκκλήσι (το πρώτο στα δεξιά, μπαίνοντας), ανατέθηκαν το 1514 από τον προσωπικό τραπεζίτη του Πάπα, Agostino Chigi, τον «πλουσιότερο άνθρωπο της Ρώμης».

Οι «Σίβυλλες και Άγγελοι» του Ραφαήλ. Ήταν το τελευταίο του έργο, θα πεθάνει σε ηλικία 37 ετών (ο τάφος του βρίσκεται στο Πάνθεον, στην Ρώμη) . Το φιλοτέχνησε ενώ εργάζονταν παράλληλα στα διαμερίσματα του πάπα στο Βατικανό. Τέσσερις από τις περγαμηνές που κρατούν στα χερια τους οι Σίβυλλες και οι άγγελοι είναι γραμμένες στα ελληνικά.

Λεπτομέρεια με τις μεργαμηνές με ελληνικούς χαρακτήρες.

Οι τοιχογραφίες είναι του Ραφαήλ και θεωρούνται το τελευταίο του έργο. Στο εσωτερικό του παρεκκλησιού τοποθετήθηκε ο «Χριστός να μεταφέρεται από Αγγέλους», ένα χάλκινο γλυπτό του Cosimo Fancelli, ενώ στο πλάι τοποθετήθηκαν τα γλυπτά της Αγίας Αικατερίνης και του Αγίου Βερναρδίνου. Πάνω από το τόξο του παρεκκλησίου ο Ραφαήλ ζωγράφισε το «Σίβυλλες και Άγγελοι» . Να σημειώσουμε πως αυτές οι τοιχογραφίες δεν ολοκληρώθηκαν από τον Ραφαήλ, λόγω του θανάτου του (1520), αλλά από τον Sebastiano del Piombo.

Παρεκκλήσι Cesi

Το αναγεννησιακό παρεκκλήσι Cesi κατασκευάστηκε μια εποχή (πρώτη εικοσαετία του 16ου αι.) που όλοι οι καλλιτέχνες και οι αριστοκράτες έφευγαν άρον-άρον από την Ρώμη εξαιτίας της Λεηλασίας της Ρώμης από τους Γερμανούς μισθοφόρους Λάντσκνεχτ του Κάρολου Ε’. Παραδόξως ήλθαν για να εργαστούν εδώ καλλιτέχνες από την Φλωρεντία.

Παρεκκλήσι Cesi

Τοιχογραφίες του Ρόσο Φιορεντίνο στο παρεκκλήσι Cesi. Αριστερά η «Δημιουργία της Εύας», δεξιά το « Προπατορικό αμάρτημα».

Σχεδιάστηκε από τον Antonio da Sangallo τον Νεώτερο, κορυφαίο αρχιτέκτονα της εποχής, γνωστό επίσης και για τα οχυρωματικά έργα «νέας σχεδίασης» με προμαχώνες.

Το παρεκκλήσι διακοσμήθηκε με τοιχογραφίες από τον γνωστό Ρόσο Φιορεντίνο, ενώ η ανάγλυφη πρόσοψη είναι έργο του Simone Mosca.

Ο ιδιοκτήτης, Angelo Cesi, ήταν ένας άνθρωπος με μεγάλη μόρφωση: εξαιρετικός νομικός, καθηγητής στο αρχιγυμνάσιο της Ρώμης και δικηγόρος στην ρωμαϊκή Σύγκλητο, διορίστηκε αποστολικός γραμματέας από τον Ιούλιο Β’ και αργότερα ελεγκτής της Αποστολικής Επιμελητηρίου. Για αυτό τον λόγο, στον τάφο του, το άγαλμά του στέκεται ξαπλωμένο πάνω σε βιβλία, πλαισιωμένο από αιγυπτιακές σφίγγες.

Παρεκκλήσι Ponzetti

Το παρεκκλήσι Ponzetti, το πρώτο αριστερά, περιέχει αξιόλογες τοιχογραφίες της Αναγέννησης με κυριότερη την «Παναγία με την Αγία Μπριγκίτα, την Αγία Αικατερίνη και τον καρδινάλιο Ferdinando Ponzetti» του Baldassare Peruzzi (1516).

Παρεκκλήσι Ponzetti

Κιόστρο του Μπραμάντε

Ο ναός συνδέονταν εσωτερικά με το διπλανό μοναστήρι. Εκεί, ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει το κιόστρο, η εσωτερική αυλή με το περιστύλιο. Κατασκευάστηκε από τον Μπραμάντε, τον αρχιτέκτονα του Πάπα Ιουλίου Β’, για τον καρδινάλιο Oliviero Carafa. Πρόκειται για ένα έξοχο δείγμα γραμμικότητας και κομψότητας, όπου κάθε συνθετικό στοιχείο της κατασκευής πληρεί τα κριτήρια του Κανόνα των αναλογιών του Βιτρούβιου. Αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα έργα της Αναγέννησης. Το περιστύλιο είναι διακοσμημένο με τοιχογραφίες με θρησκευτικά θέματα.