Η Φοντάνα ντι Τρέβι

Η ΙΣΤΟΡΙΑ

Κατά το έτος 19 π.Χ. – πριν παραπάνω από δύο χιλιάδες χρόνια – ο Μάρκος Βιψάνιος Αγρίππας, διάσημος στρατηγός, αποφάσισε να φέρει το νερό στα ιδιωτικά λουτρά του στο Πεδίου του Άρεως (Campo Marzio), τα οποία είχαν ήδη κατασκευαστεί πριν από κάποια έτη μαζί με το Πάνθεον, αλλά εξακολουθούσαν να μην λειτουργούν. Κατασκεύασε έτσι ένα υδραγωγείο που προέρχονταν από μια πηγή σε απόσταση 21 χλμ., εκ των οποίων 19 ήταν υπόγεια και μόνο δύο πάνω σε τοξοστοιχίες. Η διέξοδος του νερού στην πόλη τοποθετήθηκε στο σημείο στο οποίο βρίσκεται η διάσημη κρήνη. Όπως είπαμε, το υδραγωγείο ήταν σχεδόν όλο υπόγειο και έτσι διατηρήθηκε, επιτρέποντας  στους κατοίκους μια ελάχιστη παροχή νερού κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα· από τα έντεκα υδραγωγεία που λειτουργούσαν κατά την αρχαιότητα, μόνο αυτό επέζησε σχεδόν ανέπαφο.

Στη Ρώμη, κατά τη αυτοκρατορική περίοδο, τα υδραγωγεία προμήθευαν με νερό πάνω από 1200 δημόσιες κρήνες, όλα τα δημόσια λουτρά και περίπου 1.000 λουτρά που διαχειρίζονταν από ιδιώτες. Πρώτοι οι Γότθοι του Ουίτιγι το 537 μ.Χ. και στην συνέχεια η υποβάθμιση, στέρησαν την πόλη από αυτό το αγαθό πρώτης ανάγκης. Ήταν ένα από καίρια προβλήματα που απασχόλησαν τους πάπες μετά την επιστροφή τους από την Αβινιόν.

Η ετυμολογία των ονόματος ΤΡΕΒΙ προέρχεται από το «τρίστρατο» (tre vie), την συμβολή τριών οδών σε ένα σημείο δίπλα στην κρήνη, στην τωρινή piazza dei Crociferi. Είναι το συγκεκριμένο σημείο που θα δώσει το όνομα στην κρήνη και όχι το αντίθετο. Το νερό της κρήνης λέγεται και άκουα βέρτζινε (acqua Vergine) γιατί η παράδοση λέει πως όταν κάποτε μια ομάδα διψασμένων ρωμαίων στρατιωτών ρώτησε μια νεαρή παρθένο πού μπορούσαν να ξεδιψάσουν, αυτή τους οδήγησε στην πηγή με το φρέσκο νερό. Στη μνήμη αυτού του επεισοδίου, το νερό της πηγής ονομάστηκε «Vergine».

Ένα πρώτο εγχείρημα θα πραγματοποιηθεί επί πάπα Νικολάου Ε’ (1447-1455), όταν αυτός θα δώσει εντολή σε μια ομάδα φλωρεντινών αρχιτεκτόνων να επισκευάσουν το υδραγωγείο και να κατασκευάσουν μια κρήνη. Ήταν αρκετά απλή, ουσιαστικά ένα πέτρινο τοιχίο με τρία στόμια και το νερό που ανάβλυζε ήταν λιγοστό και μολυσμένο εξαιτίας των ελωδών περιοχών που διέσχιζε κατά την διαδρομή του.
Άλλες εργασίες θα πραγματοποιηθούν επί Παύλου Β’, Σίξτου Δ’ και Ιννοκέντιου Η’ αλλά μόνο το 1570, ύστερα από 133 χρόνια, επί Πίου Ε’, θα γίνουν πραγματικότητα τα εγκαίνια της κρήνης και θα σταθεί δυνατόν να διανεμηθεί πόσιμο νερό σε όλη την τότε πόλη. Εν τω μεταξύ είχε προηγηθεί η Λεηλασία της Ρώμης το έτος 1527, από τους Γερμανούς μισθοφόρους του Καρόλου Ε’. Αλλά είναι επίσης και η εποχή της οριστικής μαζικής ύδρευσης της Ρώμης και της ανάθεσης σχεδίασης (1583) 18 κρηνών από τον Τζιάκομο Ντέλα Πόρτα, ο οποίος θα κερδίσει το επωνύμιο «κρηνοποιός» της Ρώμης.
Κατά τις επόμενες δεκαετίες έγιναν διάφορες προσπάθειες για να δοθεί μια οριστική μορφή στην φοντάνα ντι Τρέβι, συμπεριλαμβανομένου και ενός σχεδίου του Μπερνίνι.

Από αναβολή σε αναβολή θα φτάσουμε στον πάπα Κλήμη ΙΒ’ (1730-1740), ξέφρενο κατασκευαστή. Για τη Φοντάνα ντι Τρέβι παρουσιάστηκαν διάφορα σχέδια, ανάμεσά τους και αυτό του Νικόλα Σάλβι. Φιλόσοφος, μαθηματικός, ζωγράφος και αρχιτέκτονας, είχε στο ενεργητικό του πολλές κατασκευές στην Ρώμη και αλλού, αλλά αυτή που θα τον κάνει διάσημο θα είναι η Φοντάνα ντι Τρέβι, έτσι ώστε να χαρακτηριστεί ως αρχιτέκτονας της κρήνης.
Το έργο χρηματοδοτήθηκε με 17.647 σκούδα. Τα αναγκαία κεφάλαια συλλέχθηκαν εν μέρει χάρη στην επαναφορά του παιχνιδιού της λοταρίας στη Ρώμη. Εναλλάσσοντας περιόδους εργασιών και στάσεων το έργο διήρκεσε τρεις δεκαετίες, αλλά ο Πάπας Κλήμης, αν και έφτασε στην ηλικία των 83 χρόνων δεν έζησε αρκετά για να δει το πέρας των εργασιών. Ικανοποιήθηκε μόνο με κάποια μερικά εγκαίνια, που έγιναν το 1735.
Με τον θάνατο του Κλήμη οι εργασίες σταμάτησαν για μερικά χρόνια έως ότου ο νέος Πάπας Βενέδικτος ΙΔ’ ξανάδωσε νέα ορμή, παραγγέλνοντας στον G.B. Maini να ολοκληρώσει το  έργο. Αλλά με τον θάνατο και αυτού του Πάπα το έργο δεν είχε ακόμη ολοκληρωθεί, εξαιτίας επίσης και των συνεχών τσακωμών μεταξύ Μαΐνι και Σάλβι.
Εν τω μεταξύ ο Σάλβι αντικαταστάθηκε από τον Λουίτζι Βανβιτέλι. Πέρασαν ακόμη 4 χρόνια και τελικά στις 22 Μαΐου του 1762 και αφού είχαν ολοκληρωθεί οι εργασίες στους αγωγούς, ο Κλήμης ΙΓ’ μπόρεσε εγκαινιάσει την κρήνη.

Από την αρχική ιδέα είχαν εν τω μεταξύ περάσει 122 χρόνια και 14 πάπες.
Ως απόδειξη της βραδύτητας των εργασιών της Φοντάνα ντι Τρέβι, μπορεί κανείς να παρατηρήσει στο μνημείο τα ονόματα τριών παπών.

Πρόκειται για ένα από τα τρία πιο χρονοβόρα έργα που έγιναν ποτέ στην Ρώμη. Τα άλλα δύο είναι η κατασκευή της Βασιλικής του Αγίου Πέτρου (150 χρόνια) και…το υπόγειο σύστημα του μετρό που κατασκευάζεται εδώ και δεκαετίες.

Η ΚΡΗΝΗ

Το θέμα του συμπλέγματος της κρήνης είναι η θάλασσα.
Το θέαμα για όσους εισέρχονται στην μικρή πλατεία από τα γύρω δρομάκια είναι από αυτά που αφήνουν με κομμένη την ανάσα, ανεξάρτητα αν η κρήνη φωτίζεται από τον ήλιο ή από το τεχνητό φως. Ο Ωκεανός, οδηγώντας το άρμα, φαντάζει να κατευθύνεται προς τον παρατηρητή με όλη την επισημότητα ενός θεού.

Η κρήνη καταλαμβάνει το κεντρικό τμήμα της κατασκευής στην οποία στηρίζεται, ενώ τα πλευρά της σχηματίζονται από δύο μέγαρα πλάτους 20 μέτρων και ύψους 26 μέτρων.
Ψηλά, τα τέσσερα γυναικεία αγάλματα συμβολίζουν, ξεκινώντας από τα αριστερά: την «Αφθονία των καρπών» του Agostino Corsini, την «Γονιμότητα των χωραφιών» του Bernardino Ludovisi, τον «Πλούτο του φθινοπώρου» του Francesco Queirolo και τέλος, την «Ομορφιά των κήπων» του Βαρθολομαίου Pincelotti.
Τέσσερις μεγάλοι κορινθιακοί κίονες πλαισιώνουν την κρήνη και την διαιρούν σε τρία τμήματα. Στις δύο πλευρές, μέσα σε ορθογώνιες κόγχες βρίσκονται τα αγάλματα της Αφθονίας και της Υγείας. Aπό πάνω τους ανάγλυφες σκηνές αναπαραστούν τα δύο επεισόδια που συνδέονται με το νερό της κρήνης: Στο πρώτο φαίνεται ο Αγρίππας την στιγμή που εγκρίνει τα σχέδια για το υδραγωγείο, ενώ στο δεύτερο η νεαρή παρθένος δείχνει στους ρωμαίους στρατιώτες την πηγή του νερού.

Στο κέντρο της βρίσκεται το τεράστιο άγαλμα του Ωκεανού, ύψους περίπου 6 μέτρων, γλυπτό του Pietro Bracci. Ο θεός οδηγεί το άρμα φτιαγμένο από ένα μεγάλο ανάποδο κοχύλι, το οποίο έλκεται από δύο άλογα. Ένα δείχνει αγριεμένο ενώ το άλλο είναι ήρεμο, συμβολίζουν τα δύο πρόσωπα της θάλασσας. Τα άλογα κρατιούνται από δύο Τρίτωνες. Δημιουργός είναι ο Μαΐνι.
Στα πόδια του άρματος του Ωκεανού τρία διαδοχικά κοχύλια, διαφόρων μεγεθών, αφήνουν το νερό να αναπηδήσει και το συνοδεύουν στο χείλος του κεντρικού βράχου, σπρώχνοντας το να πέσει με μορφή μικρών καταρρακτών στην κεντρική λεκάνη που συμβολίζει την θάλασσα. Η κεντρική κόγχη που φιλοξενεί τον Ωκεανό στηρίζεται σε τέσσερις κίονες ιωνικού ρυθμού και φιλοξενεί έναν θριγκό, στο κέντρο του οποίου εμφανίζεται το όνομα του Κλήμη ΙΓ’.