Η Αρχιβασιλική του Λατερανού, πιο γνωστή σαν «Αγίος Ιωάννης στο Λατερανό» είναι ο καθεδρικός ναός της επισκοπής της Ρώμης, καθώς και η επίσημη εκκλησιαστική έδρα του Πάπα (Αγία Έδρα). Είναι επίσης η πρώτη από τις τέσσερις παπικές βασιλικές και η παλαιότερη και πιο σημαντική εκκλησία στη Δύση. Θεωρείται «mater et caput» (μητέρα και κεφαλή) όλων των εκκλησιών της Ρώμης και του κόσμου. Η τοποθεσία παίρνει το όνομά της από την οικογένεια των Λατερανών, τα εδάφη της οποίας θα δημευτούν κατά την αρχαιότητα από τον Νέρωνα, όταν τα μέλη της κατηγορήθηκαν για προδοσία. Στην συνέχεια θα εγκατασταθεί εκεί η έφιππη σωματοφυλακή (equites singulares) των ρωμαίων αυτοκρατόρων. Μετά το διάταγμα των Μεδιολάνων το 313μ.Χ.,όπου θα αναγνωριστεί η ανεξιθρησκεία και η θρησκευτική ελευθερία, ο Μέγας Κωνσταντίνος θα διαλύσει των σώμα των ιππέων που διέμεναν στην περιοχή και θα παραχωρήσει την έκταση στον πάπα Μιλτιάδη για την ανέγερση ενός ναού.
Η βασιλική εγκαινιάστηκε το 324 (ή το 318) από τον Πάπα Σιλβέστρο Α΄ και ήταν αφιερωμένη στον Σωτήρα. Τον ένατο αιώνα ο πάπας Σέργιος Γ΄ θα την αφιερώσει και στον Άγιο Ιωάννη τον Βαπτιστή και τον δωδέκατο αιώνα ο Λούκιος Β’ θα προσθέσει και τον Αγίο Ιωάννη τον Ευαγγελιστή. Όλα τα παραπάνω εξηγούν τον λόγο για τον οποίο το πλήρες όνομα της βασιλικής είναι: Sacrosancta Papalis Archibasilica Maior Sanctissimi Salvatoris et Sanctorum Iohannis Baptistae et Evangelistae apud Lateranum,omnium Urbis et orbis ecclesiarum Mater et Caput.
Από τον τέταρτο αιώνα μέχρι το τέλος της εξορίας της Αβινιόν (XIV αι.), όπου η παπική εξουσία μετακόμισε στην ομώμυμη πόλη, το Λατερανό ήταν η μοναδική έδρα του παπισμού. Το Πατριαρχείο, ( η αρχαία έδρα του Πάπα), δίπλα και προσαρτημένο στην Βασιλική ήταν η κατοικία των παπών καθόλη την διάρκεια του Μεσαίωνα. Το Λατερανό, λοιπόν, ήταν από αυτή την περίοδο μέχρι το 14ο αιώνα η έδρα και το σύμβολο του παπισμού και, ως εκ τούτου, η καρδιά της εκκλησιαστικής ζωής. Φιλοξενήθηκαν επίσης εκεί πέντε Οικουμενικές Συνόδοι.
Η αρχική Βασιλική του Κωνσταντίνου Α\’ ήταν πολύ παρόμοια στο σχέδιο με την παρούσα, πεντάκλιτη, και οι περιμετρικοί τοίχοι του κτιρίου συμπίπτουν περίπου με τους τωρινούς. Μια ορθογώνια αίθουσα χωρίζεται εσωτερικά σε πέντε κλίτη από μαρμάρινους κίονες με κορινθιακά κιονόκρανα. Υπάρχουν 15 στήλες με υψηλό θριγκό σε κάθε πλευρά του σηκού και 21 κίονες που στηρίζουν τα τόξα στους μεταξύ τους διαδρόμους. Στο τέλος του κυρίως ναού, δυτικά, ανοίγει μια μεγάλη αψίδα. Κατά τον Πρώιμο Μεσαίωνα ο καθεδρικός ναός ήταν γεμάτος θησαυρούς και πολύτιμα έργα τέχνης. Ήδη ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος, επιθυμώντας μια μεγάλη βασιλική, την είχε εμπλουτίσει με ένα θαυμάσιο κιβώριο στο Ιερό.
Αλλά μετά τις πρώτες αίγλες του 4ου αιώνα, ακολούθησαν γεγονότα που σημάδεψαν θετικά και αρνητικά για πάνω από μια χιλιετία και μέχρι σήμερα, την περίπλοκη ιστορία της Βασιλικής του Λατερανού. Στις αρχές του 5ου αιώνα κατά τη λεηλασία των Βησιγότθων του Αλάριχου το 410, ο καθεδρικός ναός απογυμνώθηκε από το πολύτιμο κουβούκλιο του Κωνσταντίνου το οποίο αμέσως αντικαταστάθηκε από τον Σίξτο Γ’. Το 455 οι Βάνδαλοι του Γενσέριχου λεηλάτησαν την εκκλησία και έκλεψαν όλους τους θησαυρούς της. Από το 460 έως τον δέκατο τρίτο αιώνα στην βασιλική θα γίνουν διάφορες εργασίες, όπως η ανακαίνιση της οροφής, η τοποθέτηση βιτρώ, η κατασκευή παρεκκλησιών, η ανακαίνιση της παλιάς πρόσοψης με τοποθέτηση ψηφιδωτού διάκοσμου, η προσθήκη μπρούτζινων πορτών. Στο τέλος του 13ου αιώνα πραγματοποιήθηκαν μεγάλα έργα από τον πάπα Βονιφάτιο Η’, στα πλαίσια του Ιωβηλαίου του 1300, του πρώτου μεγάλου Ιωβηλαίου της ιστορίας. Περιλάμβαναν νωπογραφίες του Τζιότο και του Τσιμαμπούε, οι οποίες έχουν πλέον χαθεί.
Τον 14ο αιώνα το κύριο γεγονός στην ιστορία της Βασιλικής του Λατερανού είναι η μετατόπιση της παπικής εξουσίας από την Ρώμη στην Αβινιόν, και στη συνέχεια η πλήρης εγκατάλειψη του Λατερανού. Το 1378, με την εκλογή του Γρηγορίου ΙΑ’, έρχεται το τέλος της εξορίας της Αβινιόν. Ο Γρηγόριος ΙΑ’ θα ξαναφέρει την παπική εξουσία στη Ρώμη, αλλά με το Λατερανό σε κακή κατάσταση, οι πάπες θα προτιμήσουν από τώρα και στο εξής σαν έδρα το Βατικανό.
Από το 1430 έως το 1600, έχοντας ενδιάμεσα υποστεί άλλη μία λεηλασία, στην βασιλική θα γίνουν και άλλες σημαντικές μετατροπές. Κατά τα τέλη του 16ου αιώνα το Πατριαρχείο θα κατεδαφιστεί για να οικοδομηθεί στην θέση του το Αποστολικό Κτίριο του Λατερανού. Το 1650 θα γίνει η συνολική αναδιοργάνωση της Βασιλικής από τον Φραντσέσκο Μπορομίνι, με την ανακατασκευή του κυρίως ναού και των διαδρόμων. Η παρέμβαση αυτή ανατέθηκε από τον Πάπα Ιννοκέντιο Ι’ και θα ολοκληρωθεί το 1660 υπό τον Αλέξανδρο Ζ’, ο οποίος αποκατάστησε επίσης τα ψηφιδωτά και μετέφερε από την εκκλησία του Αγίου Αδριανού, στην Ρωμαϊκή Αγορά, τις χάλκινες πόρτες της αρχαίας ρωμαϊκής Κουρίας, που αποτελούν πλέον τη μεγάλη κεντρική πύλη της Βασιλικής. Τον 18ο αιώνα, συνεχίζοντας το έργο που έδινε προτεραιότητα στην ολοκλήρωση της εξωτερικής εικόνας, τελικά ολοκληρώθηκε η πρόσοψη της Βασιλικής με τη νέα στοιχεία του Alessandro Galilei, η οποία ολοκληρώθηκε λίγα χρόνια πριν από το Ιωβηλαίο του 1750.
Η τελευταία μεγάλη ανακαίνιση έγινε το δέκατο ένατο αιώνα, κατά την οποία κατεδαφίστηκε η αψίδα και ανοικοδομήθηκε πιο πίσω. Η τελευταία ανακαίνiση έγινε τον 20ο αιώνα, όπου αποκαταστήθηκε το δάπεδο και ήλθαν στην επιφάνεια τα λείψανα του πρώην ρωμαϊκού στρατοπέδου.
Η παράδοση λέει πως το θαυμάσιο γοτθικό μπαλντακίνο του 1367 φιλοξενεί τις κεφαλές των αποστόλων Πέτρου και Παύλου. Η βασιλική φιλοξενεί, πάντα σύμφωνα με μεσαιωνικές παραδόσεις, ένα θραύσμα του τραπεζιού του τελευταίου Δείπνου, καθώς και το αίμα του Χριστού. Στο Λατερανό βρίσκεται ορατός επίσης ο μαρμάρινος θρόνος (sedia stercoraria) που χρησίμευε σαν «τεστ φύλου» του νέου Ποντίφικα, ύστερα από το «πάθημα» της πάπισσας Ιωάννας. Σε ένα παρεκκλήσι βρίσκεται ένα παράξενο μνημείο αφιερωμένο στους στρατιώτες τους πάπα (Ελβετούς) που πέθαναν για να τον υπερασπίσουν από τον «άτιμο εισβολέα», δηλαδή….τους Ιταλούς! Υπάρχουν επίσης οι τάφοι διάφορων παπών, ενώ οι δώδεκα κόγχες του Μπορομίνι φιλοξενούν τα αγάλματα των 12 αποστόλων.
Στον Άγιο Ιωάννη του Λατερανού γίνεται και η τυπική τελετή εγκατάστασης του νέου πάπα σαν επίσκοπου της Ρώμης. Τέλος, αξίζει κανείς να επισκεφτεί το διπλανό Βαπτιστήριο και την Ιερή Σκάλα, στα οποία έχουμε αναφερθεί ξεχωριστά. Αξιόλογος είναι ο αιγυπτιακός οβελίσκος έξω από την βασιλική στην ομώνυμη πλατεία, ο υψηλότερος στην Ρώμη, καθώς και η κρήνη στην βάση του, ίσως έργο του Μπερνίνι.
O Αγίος Ιωάννης στο Λατερανό βρίσκεται εδώ.
Leave A Comment