Σήμερα θα συνεχίσουμε το ταξίδι μας στην ανακάλυψη της τέχνης του ψηφιδωτού στην Ρώμη, με προορισμό δύο εκκλησίες, την Σάντα Φραντσέσκα Ρομάνα και τους Άγιους Κοσμά και Δαμιανό. Είναι κοντά η μία με την άλλη, μόνο λίγες δεκάδες μέτρα τις χωρίζουν και βρίσκονται και οι δύο σχεδόν στο εσωτερικό της Ρωμαϊκής Αγοράς. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο πως για την κατασκευή τους χρησιμοποιήθηκαν μέρη αρχαίων δομών. Εκτός από αυτό το κοινό χαρακτηριστικό, άλλα κοινά σημεία των δύο εκκλησιών είναι τα παλιά ψηφιδωτά και οι παλιές εικόνες της Παναγίας που κατέχουν.
Η Σάντα Φραντσέσκα Ρομάνα και η Ρωμαϊκή Αγορά
Η Σάντα Φραντσέσκα Ρομάνα κατασκευάστηκε γύρω στο 850 μ.Χ., πάνω στα ερείπια του ρωμαϊκού ναού της Αφροδίτης, λίγα μόλις μέτρα από το Κολοσσαίο. Είναι η εποχή που τα χριστιανικά χτίσματα καταλαμβάνουν τους ρωμαϊκούς χώρους. Αρχικά είχε ονομαστεί Σάντα Μαρία Νόβα, στο σημείο που κατά την παράδοση ο Σίμων ο Μάγος είχε προκαλέσει σε επίδειξη μαγείας τον απόστολο Πέτρο (θα αναφερθούμε παρακάτω). Θα πάρει το σημερινό της όνομα στα 1440, όταν θα ταφεί εκεί η Φραντσέσκα Μπούσα, μια ευγενής που θα αφιερώσει την ζωή της και την περιουσία τους στους άπορους και τους ασθενείς. Ο τάφος της υπάρχει ακόμα στην κρύπτη της εκκλησίας και μπορεί κανείς να δει τον σκελετός της πίσω από ένα τζάμι, κατεβαίνοντας τα σκαλιά που βρίσκονται αριστερά και δεξιά του ιερού. Το 1649 ο Μπερνίνι θα τοποθετήσει και ένα επιχρυσωμένο μπρούτζινο άγαλμα της αγίας, το οποίο θα κλαπεί από τους Γάλλους του Ναπολέοντα το 1798.
Η εκκλησία δέχτηκε αρκετές μετατροπές, από τις οποίες η κυριότερη ήταν αυτή του 17ου αιώνα, όταν θα «πέσει θύμα» της Αντιμεταρρύθμισης και θα χάσει οριστικά τον παλαιοχριστιανικό και μεσαιωνικό χαρακτήρα της. Διαθέτει και ένα πανέμορφο κωδωνοστάσιο ρωμανικού στυλ, κατασκευής αρχών 12ου αιώνα, εποχή που φιλοτεχνήθηκε και το ψηφιδωτό της κόγχης.
Η Παναγία Βασίλισσα με τον Χριστό και πλαισιωμένη από τους Ιάκωβο, Ιωάννη, Πέτρο και Ανδρέα. Είναι έργο ρωμαϊκής σχολής των αρχών του 12ου αιώνα. Από κάτω διακρίνεται μια εικόνα της Παναγίας Οδηγήτριας του 12ου αιώνα.
Παναγία Οδηγήτρια
Η εκκλησία φιλοξενεί επίσης την παλαιότερη εικόνα της Παναγίας στην Ρώμη. Πρόκειται για μια εικόνα της Παναγίας Οδηγήτριας, έργο του 5ου αιώνα. Ανακαλύφθηκε εντελώς τυχαία το 1950, κάτω από το στρώμα μιας μεταγενέστερης αναγεννησιακής εικόνας. Πιστεύεται πως κατασκευάστηκε στην Κωνσταντινούπολη και κλάπηκε από τον Βαλδουίνο Β΄, το τελευταίο Λατίνο αυτοκράτορα της Ανατολής, όταν έφυγε από την Κωνσταντινούπολη το 1261.
silices apostolici
Στα δεξιά, όπως κοιτάμε το ιερό, βρίσκεται εντοιχισμένη η πλάκα γνωστή σαν silices apostolici. Είναι η πλάκα του πεζοδρομίου της Ιεράς Οδού με τα ίχνη των γονάτων του Απ. Πέτρου. Λέγεται πως όταν Ο Σίμων ο Μάγος βρίσκονταν στην Ρώμη, εκτελώντας διάφορες μαγείες και προκαλώντας τον θαυμασμό του κόσμου, συνάντησε μια μέρα εκεί τον Πέτρο και τον Παύλο και τους προκάλεσε σε έναν διαγωνισμό μαγείας. Όταν ανυψώθηκε και άρχισε να πετάει γύρω τους, ο Πέτρος έπεσε στα γόνατα και παρακάλεσε τον Θεό να επέμβει. Αμέσως η μαγεία έπαψε και ο Σίμωνας συντρίφτηκε στο έδαφος. Η επιγραφή λέει: «Σε αυτές τις πλάκες έθεσε τα γόνατά του ο Απ. Πέτρος όταν οι δαίμονες σήκωσαν τον Σίμωνα Μάγο στον αέρα».
Η εκκλησία της Σάντα Φραντσέσκα Ρομάνα είναι από τις πιο περιζήτητες εκκλησίες της Ρώμης για την τέλεση γάμων και οι κρατήσεις μπορεί να έχουν χρόνο αναμονής έως και πάνω από 2 χρόνια. Η εκκλησία είναι πολύ όμορφη επίσης λόγω της γειτνίασης της με την Ρωμαϊκή Αγορά και το Κολοσσαίο και λόγω της ευκολίας πρόσβασης στον αρχαιολογικό χώρο, όπου τα ζευγάρια πηγαίνουν μετά την τελετή για την φωτογράφηση. Ένας από τους πιο γνωστούς γάμους που έγιναν έδώ ήταν αυτός μεταξύ του Tyrone Power και της Linda Christian, το 1949 (ο δεύτερος γάμος του αιώνα, για την εποχή, μετά από αυτόν της Ελισάβετ της Αγγλίας).
Για την βασιλική των Αγίων Κοσμά και Δαμιανού είχαμε αναφερθεί στην δημοσίευση για τον αρχαίο χάρτη της Ρώμης, μια ενδιαφέρουσα πτυχή της ιστορίας της Ρώμης.
Κατασκευάστηκε στα ερείπια του ναού της Ειρήνης και χρησιμοποίησε σαν είσοδο τον κυκλικό ναό που έχτισε ο Μαξέντιος προς τιμή του γιου του Ρωμύλου. Αυτός ο ναός, μαζί με τη βιβλιοθήκη της Αγοράς της Ειρήνης, δωρήθηκε από τον Θεοδώριχο, τον βασιλιά των Οστρογότθων στον Πάπα Φήλιξ Δ’ το 527. Ο πάπας τότε ένωσε τα δύο κτίρια για να δημιουργήσει μια βασιλική αφιερωμένη στους δύο αγίους. Πρόκειται για τον πρώτο χώρο χριστιανικής λατρείας στην Ρωμαίκή Αγορά. Σήμερα η είσοδος από την Ρωμαίκή Αγορά δεν επικοινωνεί πλέον με την βασιλική αλλά χρησιμοποιείται μια νέα είσοδος στην via dei Fori Imperiali.
Η παλαιά είσοδος της βασιλικής από την Ρωμαϊκή Αγορά, διαμέσου του ναού του Ρωμύλου. Τώρα είναι ξεχωριστός εκθεσιακός χώρος.
Το ψηφιδωτό του θόλου της αψίδας
Το ψηφιδωτό του θόλου της αψίδας είναι ένα από τα πιο παλιά στην Ρώμη και ανάγεται περίπου στα 530. Πρόκειται για ένα από τα τελευταία έργα της παλαιοχριστιανικής σχολής της Ρώμης, μοντέλο για τα επόμενα, τουλάχιστον μέχρι τον 9° αιώνα. Κατόπιν οι αναπαραστάσεις θα ασχοληθούν κυρίως με την Παναγία.
Σε αυτά τα έργα ο αριθμός των μορφών που αναπαριστάνονται είναι πάντα μονός. Το ψηφιδωτό αναπαριστά την υποδοχή από τους ουρανούς των δύο αγίων-προστατών του ναού. Στο κέντρο δεσπόζει η κεντρική φιγούρα του Χριστού, ο οποίος, κρατώντας μια περγαμηνή στο αριστερό χέρι και με το δεξί να δείχνει ένα αστέρι, στέκεται πιο ψηλά σε σχέση με τις άλλες φιγούρες, ενώ πατάει ανάλαφρα πάνω σε κόκκινα και γαλαζωπά συννεφάκια που κατακλύζουν τον μπλε ουρανό πίσω του. Στα πλάγια, σε ένα ειδυλλιακό λιβάδι, βρίσκεται στα αριστερά του ο απόστολος Παύλος ο οποίος παρουσιάζει τον Άγιο Κοσμά με τον πάπα Φήλιξ Δ’, να προσφέρει το πρόπλασμα του ναού και στα δεξιά του ο απόστολος Πέτρος, παρουσιάζει τον Άγιο Δαμιανό και τον Άγιο Θεόδωρο. Στο τύμπανο ακριβώς από κάτω αναπαριστώνται οι απόστολοι με τη μορφή προβάτων.
Μπροστά από το ψηφιδωτό βρίσκεται μια εικόνα της Παναγίας του 12ου αιώνα. Ονομάζεται Madonna della Salute και ήταν πολύ αγαπητή στον πάπα Γρηγόριο Α’. Λέγεται πως της ήταν πολύ αφοσιωμένος αλλά μια μέρα, περνώντας μέσα από τη Ρωμαϊκή Αγορά δεν σταμάτησε να χαιρετήσει την Παναγία, όπως συνήθιζε να κάνει. Τότε εμφανίστηκε σε αυτόν λίγο παραπέρα και τον επέπληξε, λέγοντας του: «Γρηγόριε, γιατί δεν με χαιρετάς άλλο;» Τότε ο πάπας επέστρεψε, μπήκε στο ναό, και ζήτησε συγγνώμη. Ή τουλάχιστον έτσι λέει η παράδοση …Πάντως από τότε η εικόνα ονομάζεται «Παναγία του Χαιρετισμού» (Saluto) που κατόπιν αλλοίωσης έγινε «Παναγία της Υγείας» (Salute).
Κοντά στην είσοδο βρίσκεται το παρεκκλήσι του Εσταυρωμένου. Εκεί, κάτω από το θυσιαστήριο φυλάσσονται τα λείψανα των Κοσμά και Δαμιανού, σε ένα βάθρο από κόκκινο πορφυρίτη. Η τοιχογραφία του Εσταυρωμένου που βρίσκεται από πάνω είναι του 13ου αιώνα και είναι δείγμα μιας ασυνήθιστης εικονογραφίας του Χριστού στον Σταυρό, ο οποίος δεν είναι γυμνός αλλά φέρει κολόβιο, το ένδυμα το οποίο φορούσε σε ορισμένες περιπτώσεις ο Αυτοκράτορας του Βυζαντίου.
Και σε αυτή την βασιλική η λίστα αναμονής για γάμο ξεπερνάει το ένα έτος.
Τέλος, σε μια από τις αίθουσες που ανοίγονται από την εσωτερική αυλή, μπορούμε να δούμε μια τεράστια αυθεντική ναπολιτάνικη φάτνη του 18ου αιώνα.
Λόγω της κοντινής μεταξύ αυτών απόσταση, η επίσκεψη και στις δύο βασιλικές δεν διαρκεί παραπάνω από μία ώρα.
Leave A Comment